Γιατί όσοι υποφέρουν από εμβοές θα πρέπει να επισκεφθούν οπωσδήποτε ψυχίατρο; Τι σχέση έχει η αϋπνία, η διάσπαση προσοχής και η αδυναμία συγκέντρωσης με τις εμβοές; Γιατί οι εωστρεφείς, οι μοναχικοί και οι αγχώδεις έχουν περισσότερες πιθανότητες να αποκτήσουν εμβοές; Πόσο σοβαρή πάθηση είναι και πότε είναι επικίνδυνη για τη ζωή του ασθενή; Βοηθούν τα συμπληρώματα διατροφής στις εμβοές;

Το ΕΡΤΝews.gr ζήτησε από τον Παναγιώτη Κουσούλη, στρατιωτικό γιατρό εν αποστρατεία, ωτορινολαρυγγολόγο, χειρουργό κεφαλής και τραχήλου, με εξειδίκευση στην αεροπορική ιατρική και την ιατρική ύπνου να μας απαντήσει για όλα όσα θα θέλατε να μάθετε για τις εμβοές.

Συνένεντευξη στην Έφη Ζέρβα

Τι είναι οι εμβοές;

Με απλά λόγια με τον όρο «εμβοές» περιγράφεται η αντίληψη από το άτομο ενός ήχου που δεν υπάρχει στο περιβάλλον. Κάποιες φορές τις ονομάζουμε και «υποκειμενικές εμβοές», με την έννοια ότι ακούγονται μόνο από το άτομο που τις αναφέρει. Πολύ σπάνια, υπάρχουν και «αντικειμενικές εμβοές», που είναι ένας ήχος που ακούγεται μεν από το άτομο που πάσχει, αλλά και από κάποιο παρατηρητή, με λίγη προσπάθεια. Το είδος των «αντικειμενικών εμβοών» είναι εξαιρετικά σπάνιο.

Πώς προκαλούνται οι εμβοές; Ποια είναι η αιτία τους;

Αυτό είναι ένα πολύ καλό ερώτημα, για το οποίο υπάρχουν διάφορες θεωρίες.Οι εμβοές πιστεύεται ότι δημιουργούνται κάπου μέσα στη λεγόμενη «ακουστική οδό» που ξεκινά από το αυτί, και φθάνει ως τον φλοιό του εγκεφάλου.
Ας ξεκινήσουμε λέγοντας ότι στην ουσία κάθε ακουστικό ερέθισμα είναι μια μορφή ενέργειας που δονεί το τύμπανο και τα οστάρια πίσω από το τύμπανο. Μόλις το ακουστικό ερέθισμα φθάσει σε ένα σημείο του αυτιού που λέγεται «κοχλίας», μετατρέπεται σε ηλεκτρικό ερέθισμα, το οποίο ταξιδεύει μέσα στον εγκέφαλο. Όταν το ηλεκτρικό ερέθισμα φθάσει στον ακουστικό φλοιό, τότε γίνεται αντιληπτό και αναγνωρίζει το άτομο όχι μόνο ότι «κάτι άκουσε» αλλά και τι ακριβώς είναι αυτό που άκουσε. Με αυτό το σκεπτικό, κάθε είδους ηλεκτρικό ερέθισμα δημιουργείται και κινείται μέσα στην ακουστική οδό από το αυτί ως τον εγκέφαλο, μπορεί να ερμηνευτεί ως «ήχος» και υπό προϋποθέσεις, ως «εμβοές».
Υπάρχει μια θεωρία που υποστηρίζει ότι όταν ο εγκέφαλος δε δέχεται ηλεκτρικά ερεθίσματα από το αυτί, όπως συμβαίνει σε απόλυτη ησυχία, δημιουργεί δικά του για να καλύψει το κενό. Αντίστοιχα, όταν υπάρχει κάποια βλάβη στον κοχλία ή στο ακουστικό νεύρο, δημιουργείται μια νευρική δυσλειτουργία στην ακουστική οδό που παράγει ένα αντιληπτό ηχητικό σήμα.

Τι εννοείτε όταν λέτε βλάβη στον κοχλία ή στο ακουστικό νεύρο;

Έχει βρεθεί ότι περίπου το 80% των ανθρώπων που παραπονιούνται για εμβοές έχουν κάποιου είδους μετρήσιμη βαρηκοΐα, άρα κάποια μετρήσιμη βλάβη στην ακουστική οδό. Η πιο συχνή τέτοια βλάβη προκαλείται από απώλεια νευρικών κυττάρων λόγω της ηλικίας ή από την έκθεση σε δυνατούς θορύβους, όπως σε θορυβώδεις επαγγελματικούς χώρους ή σε έκθεση σε κρότους (π.χ. πυροβολισμοί ή κροτίδες). Έχει βρεθεί ότι μετά από ακουστικό τραυματισμό από πυροβόλο όπλο, το 50-90% των ασθενών αναφέρουν εμβοές.

Ηλικιωμένοι ασθενείς με βαρηκοΐα αναφέρουν εμβοές σε ποσοστό πάνω από 70%. Σε περιπτώσεις λήψης ωτοτοξικών φαρμάκων (ναι υπάρχουν και τέτοια φάρμακα), εμβοές αναφέρονται στο 30-50% των περιστατικών. Όλα αυτά τα παραδείγματα δείχνουν ότι οι βλάβες στην ακουστική οδό μπορούν να ξεκινήσουν την εμφάνιση των εμβοών.
Πρέπει εδώ να τονίσουμε ότι όλοι οι φυσιολογικοί άνθρωποι, ακούν εμβοές όταν βρίσκονται σε απόλυτη ησυχία. Η αιτία αυτού του φαινομένου είναι πολύπλοκη. Υποθέτουμε για παράδειγμα ότι ο κοχλίας έχει μια «βασική ηλεκτρική δραστηριότητα», που επειδή είναι ένα ηλεκτρικό σήμα, ο εγκέφαλος την αντιλαμβάνεται ως ήχο. Ο ήχος αυτός είναι φυσιολογικός και ακουστός από την πλειοψηφία των ανθρώπων που εξετάζονται σε ένα ηχομονωμένο περιβάλλον. Όλοι μας αν παρατηρήσουμε προσεκτικά τη νύχτα σε απόλυτη ησυχία, θα αντιληφθούμε ένα απαλό σφύριγμα, που είναι απολύτως φυσιολογικό.

Aϋπνία, διάσπαση προσοχής, αδυναμία συγκέντρωσης, ελαττωμένη ανοχή στο θόρυβο

Ποια είναι τα συμπτώματα; Τι νιώθουν οι άνθρωποι που πάσχουν από εμβοές;

Το σύμπτωμα είναι η αντίληψη αυτού του ήχου από το άτομο που αναφέρει τις εμβοές. Ο ήχος συνήθως ακούγεται και στα δύο αυτιά ή σε όλο το κεφάλι και είναι κάτι σαν ένα συνεχές σφύριγμα ή φύσημα. Υπάρχει όμως ένας βασικός διαχωρισμός μεταξύ των ανθρώπων που ακούν «εμβοές» και των ανθρώπων που πάσχουν από «εμβοές». Όπως είπαμε και προηγουμένως, οι περισσότεροι φυσιολογικοί άνθρωποι ακούν έναν ήχο σε απόλυτη ησυχία. Άτομα που πάσχουν από κάποιες παθήσεις του ακουστικού συστήματος ακούν αυτό τον ήχο πιο εύκολα και ενδεχομένως σε μεγαλύτερη ένταση.

Δεν παραπονιούνται όμως όλα τα άτομα ότι υποφέρουν από τις εμβοές τους. Τα συχνότερα προβλήματα που αναφέρουν οι ασθενείς με διαταραχή στην ποιότητα ζωής είναι η αϋπνία, η διάσπαση της προσοχής, η αδυναμία συγκέντρωσης και η ελαττωμένη ανοχή στο θόρυβο. Ενώ ένα 15% των συνανθρώπων μας αναφέρουν εμβοές, μόνο ένα 8% αυτών παρουσιάζουν δυσκολία στη συγκέντρωση στις καθημερινές τους δραστηριότητες ή δυσκολία στο να κοιμηθούν. Μόλις στο 0,5% των ασθενών οι εμβοές είναι τόσο σοβαρές ώστε να διαταράσσεται σε σημαντικό βαθμό το επίπεδο ζωής.
Άρα είναι διαφορετικό το να «ακούς» εμβοές από το να υποφέρεις από «εμβοές».

Γιατί λοιπόν κάποιοι άνθρωποι υποφέρουν από τις εμβοές και κάποιοι άλλοι όχι;

Εδώ πρέπει να αναζητήσουμε τη σχέση μεταξύ συμπτωμάτων και συναισθημάτων. Έχει βρεθεί ανατομική σχέση μεταξύ της ακουστικής οδού και των κέντρων του εγκεφάλου που ελέγχουν τα συναισθήματα, τη μνήμη και την προσοχή. Υπό προϋποθέσεις, αυτός ο -κατά τα άλλα «αθώος» ήχος (και με τη λέξη «αθώος» εννοώ ότι σπάνια κρύβει κάτι πολύ σοβαρό και επικίνδυνο για την υγεία του ατόμου), εκλαμβάνεται από το άτομο ως υποσυνείδητη απειλή. Αυτό ενεργοποιεί διεργασίες
του stress και έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις, που με τη σειρά τους έχουν το χαρακτηριστικό ότι αυξάνουν τον ενοχλητικό ήχο μέσω άμεσης και έμμεσης επίδρασης των ορμονών του stress στην ακουστική οδό. Ο ασθενής μπαίνει σε ένα φαύλο κύκλο εμβοών, stress και ενίσχυσης των εμβοών.
Το πρόβλημα δηλαδή δεν είναι τόσο ο ακουστός ήχος, αλλά περισσότερο η συναισθηματική αντίδραση του ατόμου σε αυτόν τον ήχο.

Εσωστρεφείς και αγχώδεις οι άνθρωποι που πάσχουν από εμβοές

Υπάρχει ψυχολογικό προφίλ των ανθρώπων που πάσχουν από εμβοές; Είναι παραδείγματος χάρη οι αγχώδεις, οι ψυχαναγκαστικοί;

Ασφαλώς! Υπάρχουν πολλές μελέτες που έχουν δείξει ότι συγκεκριμένα χαρακτηριστικά προσωπικότητας συσχετίζονται με αυξημένη εμφάνιση εμβοών. Για παράδειγμα «νευρωτικά» άτομαπου η προσωπικότητά τους χαρακτηρίζεται από αυξημένο άγχος, φόβο, ανησυχία, θυμό, θλίψη και ζήλειαεμφανίζουν εμβοές πιο συχνά από άλλα άτομα.
Επίσης, εσωστρεφείς άνθρωποι με μοναχικό και συνεσταλμένο χαρακτήρα, που συχνά έχουν αυξημένη συχνότητα ενοχών,έχουν και αυξημένη συχνότητα εμβοών. Αυτές οι παρατηρήσεις δεν ισχύουν για όλους τους ανθρώπους με ιδιαίτερες προσωπικότητες. Για παράδειγμα, δεν ακούν εμβοές όλοι οι άνθρωποι που έχουν άγχος. Παρόλαυτά, η σχέση μεταξύ της προσωπικότητας και της εμφάνισης των εμβοών αποτελεί άλλη μία ένδειξη που ενισχύει αυτό που είπαμε και προηγουμένως, ότι δηλαδή το πρόβλημα δεν είναι τόσο η αντίληψη του ήχου, αλλά η συναισθηματική αντίδραση σε αυτόν.

Ποιες θεραπείες μπορούν να βοηθήσουν τις εμβοές;

Όπως είπαμε, πολλοί ακούν «εμβοές» αλλά λίγοι τελικά υποφέρουν από τις «εμβοές». Οι διάφορες θεραπείες στοχεύουν αυτούς που υποφέρουν.

Ο Μπετόβεν έγραφε μουσική πάσχοντας από εμβοές

Έχετε ακούσει ότι ο Μπετόβεν έπασχε από εμβοές και αυτό τον οδήγησε στην κώφωση; Πώς μπορεί ένας συνθέτης να εργαστεί με απώλεια ακοής ή εμβοές;

Αυτό δεν είναι σωστό. Ο Μπετόβεν πράγματι έπασχε από εμβοές αλλά δεν ήταν αυτές η αιτία της κώφωσής του, αλλά το αντίθετο. Από την ηλικία των 26 ετών, είχε παρατηρήσει μια μικρή και εξελισσόμενη μείωση στην ακοή. Δεν γνωρίζουμε ακριβώς από τι έπασχε ο Μπετόβεν, αλλά πιθανολογούμε ότι έπασχε από μια προοδευτική βλάβη στο ακουστικό νεύρο, άγνωστης αιτολογίας. Η βλάβη του ακουστικού νεύρου ήταν η αιτία των εμβοών του. Αν κάποιος γεννηθεί κωφός, δεν
έχει την αίσθηση των ήχων και της μουσικής. Ο Μπετόβεν όμως γεννήθηκε φυσιολογικός και σταδιακά έχασε την ακοή, άρα είχε αναπτύξει την ακουστική μνήμη. Σίγουρα, η παρουσία των εμβοών και πολύ περισσότερο η αδυναμία ακοής κάποιων συχνοτήτων, κάνει τη δουλειά του μουσικού εξαιρετικά πιο δύσκολη, γιατί από τη μια πλευρά ο μουσικός με βαρηκοΐα δεν αντιλαμβάνεται κάποιες νότες, ενώ η ταυτόχρονη παρουσία των εμβοών προκαλεί σύγχυση μεταξύ των ήχων που παράγουν τα μουσικά όργανα και της ακουστικής αντίληψης των εμβοών. Η δυσκολία αυτή είναι που κάνει το έργο του Μπετόβεν τόσο μεγαλειώδες.

Ηχοκάλυψη και θεραπεία με ήχους

Υπάρχει θεραπεία για τις εμβοές; Πώς μπορεί κάποιος να μετριάσει τη δυσφορία που προκαλούν;

Το πρώτο που κάνει ο Ωτορινολαρυγγολόγος όταν αντιμετωπίζει ένα ασθενή με εμβοές είναι να κάνει μια πλήρη εξέταση και να ανιχνεύσει τυχόν μετρήσιμα προβλήματα. Στις περισσότερες περιπτώσεις δε θα βρει τίποτα άλλο εκτός από κάποιου είδους βαρηκοΐα. Ο καθησυχασμός του ασθενή σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ζωτικής σημασίας. Πρέπει να περάσει το μήνυμα ότι δεν υπάρχει κάποιος κίνδυνος για τη ζωή και να εξηγηθεί στον ασθενή η αθώα αιτία πίσω από τη γένεση και τη διατήρηση των εμβοών. Πολύ συχνά, αυτό είναι αρκετό για να μειωθεί η δυσφορία από τις εμβοές, που στην ουσία είναι ένας φόβος ότι κάτι σοβαρό συμβαίνει.

Στη συνέχεια, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες κάθε ασθενή, μπορούν να εξατομικευτούν οι οδηγίες. Για παράδειγμα, ασθενείς που εργάζονται σε ένα θορυβώδες περιβάλλον, πρέπει να ενημερώνονται ότι η αποφυγή έκθεσης σε θόρυβο προστατεύει τον κοχλία από περεταίρω βλάβη, που μπορεί να επιδεινώσει τις εμβοές. Ασθενείς που πάσχουν από βαρηκοΐα, μπορούν να χρησιμοποιήσουν ακουστικά βαρηκοΐας, που μειώνουν την ένταση των εμβοών, όσο ο ασθενής τα φοράει.
Μια χρήσιμη τεχνική για τη μείωση των εμβοών είναι η ηχοκάλυψη και η θεραπεία με ήχους. Οι ασθενείς που δυσκολεύονται να κοιμηθούν μπορούν να αυξήσουν με διάφορους τρόπους το θόρυβο μέσα στο υπνοδωμάτιο. Η ιδέα πίσω από τη μέθοδο αυτή είναι ότι ο περιβαλλοντικός θόρυβος συνήθως είναι ισχυρότερος από τον ήχο των εμβοών και τις καλύπτει. Για κάποιους ασθενείς η χρήση της τηλεόρασης ή του ραδιοφώνου είναι αποτελεσματική. Άλλοι ασθενείς προτιμούν ένα θόρυβο όπως ένας ανεμιστήρας, ή μια χαλαρωτική μουσική, ενώ άλλοι ασθενείς προτιμούν να ακούν ήχους φύσης. Στο διαδίκτυο υπάρχουν άφθονες πηγές τέτοιων ήχων και οι ασθενείς μπορούν να δοκιμάσουν και να αποφασίσουν οι ίδιοι τι τους βοηθά περισσότερο.

Απαραίτητη η συνδρομή ψυχιάτρου

Μιλήσατε για προβλήματα στο συναίσθημα των ασθενών με εμβοές. Πώς μπορούν οι ασθενείς να βοηθηθούν;

Οι διαταραχές του συναισθήματος, τόσο ως συνοδό σύμπτωμα όσο και ως αιτία των εμβοών, δεν είναι αντικείμενο της Ωτορινολαρυγγολογίας. Προσωπικά, προτρέπω τους ασθενείς μου που υποφέρουν από εμβοές να επισκεφθούν ένα Ψυχίατρο. Ο Ψυχίατρος έχει τις γνώσεις να διερευνήσει την προσωπικότητα του ασθενούς, να ανιχνεύσει κρυφές αιτίες stress, και να δώσει -αν απαιτείται- θεραπεία.

Υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι φάρμακα όπως κάποια αντικαταθλιπτικά ή αντιεπιληπτικά, μπορούν να μειώσουν τις εμβοές σε κάποιες ομάδες ασθενών. Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι τα φάρμακα δε δίνονται για τις εμβοές, αλλά για τη μείωση του stress, τη βελτίωση του ύπνου και την ομαλοποίηση του συναισθήματος. Κανένα φάρμακο δε μειώνει τις εμβοές από μόνο του. Η βελτίωση του συναισθήματος όμως, μειώνει τον αρνητικό αντίκτυπο των εμβοών στη ζωή του ασθενούς.

Εκτός από τα φάρμακα η ψυχιατρική έχει στη φαρέτρα της και την ψυχοθεραπεία. Συγκεκριμένα η «γνωσιακή-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία» είναι μια μέθοδος που έχει αποδειχθεί ότι βοηθά στη διαχείριση των αρνητικών συναισθημάτων που συνοδεύουν τις εμβοές και εν τέλει, μειώνει την έντασή τους. Αυτού του είδους η
ψυχοθεραπεία προτείνεται από τις Ευρωπαϊκές και τις Αγγλικές κατευθυντήριες οδηγίες για την αντιμετώπιση των εμβοών.
Τέλος, τεχνικές χαλάρωσης με τη βοήθεια ψυχολόγου ή χωρίς, μπορούν να είναι αποτελεσματικές στη μείωση του stress εν γένει, και κατά συνέπεια στη μείωση της έντασης των εμβοών και της αρνητικής επίδρασης στον ύπνο.

Δεν βοηθούν τα συμπληρώματα διατροφής

Τα συμπληρώματα διατροφής και οι βιταμίνες βοηθούν;

Πολλοί ασθενείς παίρνουν συμπληρώματα διατροφής για την αντιμετώπιση των εμβοών. Δυστυχώς, έχει αποδειχθεί ότι δε βοηθούν. Αν και δε φαίνεται να συνοδεύονται από ανεπιθύμητες ενέργειες, η χρήση τους δε μειώνει την ένταση των εμβοών. Οι λίγες περιπτώσεις όπου οι ασθενείς αναφέρουν βελτίωση των εμβοών τους αποδίδονται στο φαινόμενο placebo. Προσωπικά δε χρησιμοποιώ φάρμακα ή συμπληρώματα διατροφής σε ασθενείς με εμβοές για ένα ακόμα λόγο:
Είπαμε ότι πρέπει να γίνει προσπάθεια να καθησυχαστεί ο ασθενής και να περάσει το μήνυμα ότι δεν συμβαίνει κάτι σοβαρό. Η ταυτόχρονη χορήγηση φαρμάκων στην ουσία ακυρώνει αυτή η προσπάθεια. Για το λόγο αυτό, οι Ευρωπαϊκές κατευθυντήριες οδηγίες ξεκάθαρα αναφέρουν ότι τα συμπληρώματα διατροφής δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση των εμβοών.

Οι εμβοές ως σύμπτωμα σοβαρών παθήσεων

Υπάρχουν «επικίνδυνες» εμβοές;

Μιλήσαμε για την πιο συχνή κατηγορία εμβοών. Αυτές οι εμβοές που ακούγονται και στα δύο αυτιά και είναι κάτι σαν ένα
συνεχές σφύριγμα ή φύσημα, δεν κρύβουν κάτι επικίνδυνο. Γι΄ αυτό τον λόγο, εγώ προσωπικά τις ονομάζω «καλοήθεις» εμβοές. Καθησυχάζω τους ασθενείς, τους εξηγώ τις αιτίες και τους δίνω οδηγίες. Πολύ σπάνια όμως, υπάρχουν εμβοές που είναι σύμπτωμα πιο σοβαρών παθήσεων. Αν λοιπόν ένας ασθενής εμφανίσει εμβοές ΜΟΝΟ στο ένα αυτί, ή εμβοές που ακολουθούν τους χτύπους της καρδιάς, τις ονομαζόμενες και «σφύζουσες» εμβοές ή εμβοές που συνοδεύονται
από ζάλη, πρέπει να απευθυνθεί στον Ωτορινολαρυγγολόγο, ο οποίος θα προχωρήσει σε συγκεκριμένες εξετάσεις. Το θέμα είναι πολύ μεγάλο και δε θα αναφερθούμε σε αυτό στην παρούσα φάση. Θα αρκεστώ στο να τονίσω ότι οι μονόπλευρες, οι συνοδευόμενες από ζάλη και οι σφύζουσες εμβοές θέλουν απαραίτητα ιατρική εξέταση.

www.ertnews.gr