Η κρίση της Κεντρικής Τράπεζας στη Λιβύη αντικατοπτρίζει την ευρύτερη αναταραχή που επικρατεί στη χώρα από την πτώση του Μουαμάρ Καντάφι το 2011. Η Λιβύη έχει διαχωριστεί σε αντίπαλες φατρίες, καθεμία από τις οποίες συνδέεται με διαφορετικές πολιτικές και στρατιωτικές δυνάμεις. Αυτή η κατάσταση έχει δημιουργήσει ένα δυσλειτουργικό χρηματοπιστωτικό σύστημα, που αντικατοπτρίζει τις βαθιά ριζωμένες πολιτικές διαιρέσεις της χώρας. Η Κεντρική Τράπεζα της Λιβύης (ΚΤΛ) έχει δύο ανταγωνιστικά παραρτήματα, το ένα στα δυτικά και το άλλο στα ανατολικά, τα οποία αποτυπώνουν τη διαίρεση μεταξύ των αντίπαλων διοικήσεων. Αυτός ο διαχωρισμός έχει σοβαρές συνέπειες για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, την οικονομία και τη συνολική διακυβέρνηση της χώρας, ενώ η εμπλοκή περιφερειακών δυνάμεων, όπως η Αίγυπτος και η Τουρκία, περιπλέκει περαιτέρω την κατάσταση.

Ο έλεγχος των πετρελαϊκών εσόδων, τα οποία αποτελούν πάνω από το 90% των κρατικών εσόδων της Λιβύης, βρίσκεται στο επίκεντρο της κρίσης. Η χώρα, με αποδεδειγμένα αποθέματα άνω των 48 δισεκατομμυρίων βαρελιών, διαθέτει τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου στην Αφρική και τα ένατα μεγαλύτερα παγκοσμίως. Η παραγωγή, που κυμαίνεται γύρω στα 1,2 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα, είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομική της επιβίωση. Ωστόσο, η αστάθεια έχει διαταράξει επανειλημμένα τόσο την παραγωγή όσο και τις εξαγωγές. Οι αποκλεισμοί πετρελαϊκών εγκαταστάσεων, κυρίως από ένοπλες ομάδες στην ανατολική Λιβύη, έχουν οδηγήσει σε μείωση της παραγωγής, επιδεινώνοντας την οικονομία και μειώνοντας τα κρατικά έσοδα. Ο έλεγχος των εσόδων αυτών παραμένει σημείο σύγκρουσης, με κάθε πλευρά να προσπαθεί να εξασφαλίσει τους οικονομικούς πόρους για την ενίσχυση της εξουσίας της.

Η πολιτική διαίρεση της Λιβύης έχει δημιουργήσει δύο αντίπαλες κυβερνήσεις, που ελέγχουν τη διαχείριση των πετρελαϊκών εσόδων, επιδεινώνοντας περαιτέρω την οικονομική και πολιτική κρίση. Στη δυτική Λιβύη, η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (ΚΕΕ), με επικεφαλής τον Αμπντούλ Χαμίντ Νταμπάιμπα και έδρα την Τρίπολη, υποστηρίζεται από την Τουρκία. Η Κεντρική Τράπεζα της Λιβύης (ΚΤΛ) στην Τρίπολη, υπό τον Σαντίκ αλ-Καμπίρ μέχρι τον Αύγουστο του 2024, διαχειρίζεται το μεγαλύτερο μέρος των πετρελαϊκών εσόδων, που αποτελούν την κύρια πηγή κρατικών εσόδων.

Στην ανατολική Λιβύη, η Διοίκηση υπό τον στρατηγό Χαλίφα Χάφταρ και τη στήριξη της Βουλής των Αντιπροσώπων ελέγχει ορισμένες πετρελαϊκές εγκαταστάσεις και υποστηρίζεται από χώρες όπως η Αίγυπτος και η Ρωσία. Η Διοίκηση αυτή έχει εκφράσει πολλές φορές δυσαρέσκεια για τον τρόπο με τον οποίο η ΚΤΛ κατανέμει τα έσοδα, κατηγορώντας τη για διαφθορά και άνιση κατανομή. Αυτή η διαμάχη έχει οδηγήσει σε αποκλεισμούς πετρελαϊκών εγκαταστάσεων από ένοπλες ομάδες, διακόπτοντας την παραγωγή και εντείνοντας τις πολιτικές εντάσεις, καθώς κάθε πλευρά επιδιώκει να ελέγξει τους οικονομικούς πόρους για την ενίσχυση της εξουσίας της.

Χαρακτηριστικό περιστατικό που ανέδειξε τις εντάσεις ήταν όταν η ανατολική Διοίκηση ζήτησε την απομάκρυνση του Σαντίκ αλ-Καμπίρ. Το 2022 ο ανατολικός πρωθυπουργός Φάτι Μπασάγκα, με τη στήριξη της Βουλής των Αντιπροσώπων, προσπάθησε να τον απολύσει, επικαλούμενος διαφθορά και αθέμιτη κατανομή των εσόδων. Αν και η προσπάθεια αυτή δεν είχε άμεσο αποτέλεσμα, ενίσχυσε την πολιτική πόλωση και την αστάθεια στη διαχείριση των κρατικών πόρων. Τελικά, τον Αύγουστο του 2024 το Προεδρικό Συμβούλιο της Λιβύης απέλυσε τον αλ-Καμπίρ, με τον Μοχάμεντ Αμπντουλσαλάμ αλ-Σούκρι να τον διαδέχεται.

Η εμπλοκή της Αιγύπτου και της Τουρκίας έχει προσδώσει περιφερειακή διάσταση στην κρίση. Η Αίγυπτος, η οποία υποστηρίζει τη Διοίκηση της ανατολικής Λιβύης και τον Λιβυκό Εθνικό Στρατό (ΛΕΣ) υπό τον στρατηγό Χαφτάρ, θεωρεί τη σταθερότητα στη Λιβύη απαραίτητη για την εθνική της ασφάλεια. Η υποστήριξη της Αιγύπτου προς την ανατολική ΚΤΛ εξυπηρετεί το στρατηγικό της συμφέρον να περιορίσει την ισλαμιστική επιρροή και να διασφαλίσει τα δυτικά της σύνορα.

Από την άλλη πλευρά, η Τουρκία υποστηρίζει την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας με έδρα την Τρίπολη. Η εμπλοκή της Άγκυρας βασίζεται στην επιθυμία της να επεκτείνει την επιρροή της στη Μεσόγειο, να εξασφαλίσει ενεργειακές συμφωνίες και να προωθήσει τα περιφερειακά της συμφέροντα. Μια εξέλιξη που επισημαίνει τις δυναμικές στην περιοχή ήταν η συνάντηση, τον Αύγουστο του 2024, στην Άγκυρα, όπου η Τουρκία και η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας υπέγραψαν 18 μνημόνια συνεργασίας που επικεντρώνονται σε ενεργειακά έργα, οικονομικές συμφωνίες και στρατιωτική υποστήριξη.

Η εμπλοκή περιφερειακών δυνάμεων, σε συνδυασμό με την πολιτική διαίρεση της χώρας και τη διαμάχη για τον έλεγχο των πετρελαϊκών εσόδων, καθιστούν τη Λιβύη ένα πεδίο σύνθετων συγκρούσεων. Οι προσπάθειες για ενοποίηση της ΚΤΛ υπό την Ανατολική Διοίκηση, με στόχο τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και τη δικαιότερη κατανομή των πόρων, παραμένουν στο επίκεντρο των προσπαθειών για πολιτική λύση. Μία λύση για την οποία, προς το παρόν, δεν φαίνεται να συντρέχουν οι αναγκαίες προϋποθέσεις.

(Η Ηλέκτρα Νησίδου είναι Πολιτική Επιστήμονας, ΜΑ Διεθνής & Ευρωπαϊκή Διακυβέρνηση & Πολιτική, ΕΚΠΑ – H ανάλυση περιλαμβάνεται στο 22ο Δελτίο Διεθνών & Ευρωπαϊκών Εξελίξεων του Ινστιτούτου ENA)