Πέντε χρόνια και 312 μέρες. Τόσος χρόνος απομένει για να περιορίσουμε την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της γης κάτω από 1,5°C και να αποφύγουμε τις καταστροφικές επιπτώσεις της υπερθέρμανσης, σύμφωνα με την ένδειξη του ρολογιού της κλιματικής αλλαγής στην Union Square της Νέας Υόρκης και σε άλλες πόλεις του κόσμου.
Λίγες μέρες αφότου Ελλάδα και Λιβύη σφυροκοπήθηκαν από την κακοκαιρία Daniel, ο Χρήστος Ζερεφός και ο Κώστας Καρτάλης* μιλούν στο ertnews.gr για την κλιματική κρίση, αποδομώντας ένα προς ένα τα επιχειρήματα των αρνητών. Οι δύο διακεκριμένοι επιστήμονες αποδεικνύουν με επιστημονικά στοιχεία το αποτύπωμα του ανθρώπου στην αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα και στην κλιματική αλλαγή και περιγράφουν με μελανά χρώματα το μέλλον του πλανήτη αν η υπερθέρμανση συνεχιστεί με τον ίδιο ρυθμό.
Η θερμοκρασία της επιφάνειας της γης επηρεάζεται σημαντικά από αέρια που βρίσκονται στην ατμόσφαιρα, όπως οι υδρατμοί (Η2Ο), το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), το μεθάνιο (CH4) και το οξείδιο του αζώτου (Ν2Ο). Τα αέρια αυτά εγκλωβίζουν ένα μέρος της ηλιακής ακτινοβολίας που αντανακλάται από τη γη ως υπέρυθρη ακτινοβολία, προκαλώντας ήπια θέρμανση της γης και γι αυτό ονομάζονται αέρια του θερμοκηπίου. Αν δεν υπήρχαν αυτά, η μέση θερμοκρασία της γης γη θα ήταν απαγορευτική για την ύπαρξη ζωής (-20°C).
Ωστόσο, μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση η ποσότητα του διοξειδίου του άνθρακα και άλλων αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα έχει αυξηθεί λόγω της καύσης των ορυκτών καυσίμων (πετρέλαιο, άνθρακας, φυσικό αέριο), με αποτέλεσμα την υπερθέρμανση της γης.
Σύμφωνα με την έρευνα Ευρωβαρόμετρο, η κλιματική αλλαγή βρίσκεται στην κορυφή της ατζέντας των πολιτικών κομμάτων και αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα του πλανήτη μαζί με τη φτώχεια και την τρομοκρατία. Παράλληλα όμως είναι ίσως το πιο αμφιλεγόμενο περιβαλλοντικό ζήτημα, με μερίδα πολιτών να αμφισβητούν τα επιστημονικά δεδομένα που αποδεικνύουν την ύπαρξή της και την ανθρωπογενή της προέλευση καθώς και την ανάγκη ανάληψης δράσης.
Επιχείρημα 1: Δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι η γη θερμαίνεται
Σύμφωνα με έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), η παγκόσμια θερμοκρασία της επιφάνειας της γης έχει αυξηθεί κατά την περίοδο 2011-2020 κατά 1,1°C σε σχέση με το 1850-1900, με την ταχύτερη αύξηση να παρατηρείται από το 1970 ως σήμερα.
Επιπλέον η στάθμη της θάλασσας έχει αυξηθεί κατά 20 εκατοστά μεταξύ 1901 και 2018. Επίσης τη δεκαετία 2010-2019 παρατηρήθηκε δραματική μείωση των αρκτικών θαλάσσιων πάγων σε σχέση με τη δεκαετία 1979-1988 (κατά 40% το Σεπτέμβριο και 10% το Μάρτιο). Άλλη ένδειξη της κλιματικής αλλαγής είναι η αυξημένη συχνότητα ακραίων φαινομένων όπως καύσωνες, καταιγίδες, ξηρασίες, κυκλώνες.
Επιχείρημα 2: Πάντα η γη βίωνε θερμότερες περιόδους, ως μέρος ενός φυσιολογικού περιοδικού κύκλου
Το κλίμα της Γης επηρεάζεται από διάφορους φυσικούς παράγοντες, όπως τα φαινόμενα El Nino και La Nina, η ηλιακή δραστηριότητα, οι αλλαγές στην τροχιά της Γης.
«Ωστόσο αυτές οι περιοδικές μεταβολές γίνονται σε χιλιάδες χρόνια. Αντίθετα, οι αλλαγές που βλέπουμε σήμερα από την ανθρώπινη παρέμβαση γίνονται μέσα σε μερικές δεκαετίες» λέει ο κ. Ζερεφός, Γενικός Γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών και Εθνικός Εκπρόσωπος για την Κλιματική Αλλαγή.
Ο κ. Καρτάλης, Καθηγητής στον τομέα Φυσικής περιβάλλοντος του ΕΚΠΑ και μέλος της επιστημονικής επιτροπής της ΕΕ για την Κλιματική Αλλαγή, επίσης απορρίπτει την απόδοση της σύγχρονης κλιματικής αλλαγής σε φυσικές περιοδικότητες: «Η αιτία της σύγχρονης κλιματικής αλλαγής δεν είναι η αύξηση της ενέργειας από τον ήλιο. Αυτό αποδεικνύεται από τη θέρμανση μόνο της κατώτερης ατμόσφαιρας. Τα ηφαίστεια επίσης εκπέμπουν αέρια του θερμοκηπίου, αλλά η κυρίαρχη επίδραση των ηφαιστειακών εκρήξεων είναι η ψύξη είναι και όχι η θέρμανση, μέσω της έκλυσης αιωρούμενων σωματιδίων στην ατμόσφαιρα, τα οποία συμβάλλουν στην ψύξη της επιφάνειας της Γης».
Επιχείρημα 3: Η θερμοκρασία προκαλεί την αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα και όχι το αντίστροφο
«Είναι αλήθεια ότι υπάρχει μια πολύπλοκη σχέση μεταξύ της θερμοκρασίας και των επιπέδων διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα» εξηγεί ο κ. Καρτάλης. Η υπερθέρμανση που προκαλείται από τα αυξημένα επίπεδα των αερίων του θερμοκηπίου μπορεί να προκαλέσει απελευθέρωση περαιτέρω CO2 στην ατμόσφαιρα από τους ωκεανούς, δημιουργώντας έναν «βρόχο θετικής ανάδρασης».
Επιχείρημα 4: Το διοξείδιο του άνθρακα κατέχει ένα πολύ μικρό ποσοστό στην ατμόσφαιρα, άρα δε μπορεί να προκαλεί τόσο μεγάλες αλλαγές στο κλίμα
Το CO2 αποτελεί μόνο το 0.4% των αερίων της ατμόσφαιρας, ενώ οι υδρατμοί αποτελούν το κυριότερο αέριο του θερμοκηπίου. «Χωρίς το CO2 θα ήταν ένας παγωμένος πλανήτης όπως είναι ο Άρης. Αντίθετα, με πολύ CO2 o πλανήτης θα ήταν υπέρθερμος όπως είναι η Αφροδίτη. Επιπλέον, οι μεταβολές των υδρατμών αποτελούν έναν μεγάλο πονοκέφαλο για τον πλανήτη αλλά η γενική ποσότητα του ύδατος του πλανήτη παραμένει σταθερή. Επομένως, η ανακατανομή των υδρατμών γίνεται με τα ακραία καιρικά φαινόμενα άναρχα από την αποσταθεροποίηση που προήλθε από την υπερθέρμανση του πλανήτη. Οι μακροχρόνιες τάσεις τα τελευταία 100 χρόνια του μεν CO2 είναι σταθερά αυξητικές (και έχουν αυξηθεί κατά σχεδόν 50%), των δε υδρατμών είναι άναρχες και γύρω από τη μέση κατάσταση που ήταν πριν τη βιομηχανική εποχή», τονίζει ο κ. Ζερεφός.
Επιχείρημα 5: Δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα οφείλεται στην ανθρώπινη δραστηριότητα και όχι σε άλλες διαδικασίες
Μετρήσεις των ραδιενεργών ισοτόπων του άνθρακα (άνθρακας-12, άνθρακας-13 και άνθρακας-14) δείχνουν ότι μόνο τα ορυκτά καύσιμα συνάδουν με το αποτύπωμα του άνθρακα στη σημερινή ατμόσφαιρα.
Στην Εικόνα 2 αποτυπώνεται πως η ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα έχει αυξηθεί μαζί με τις εκπομπές διοξείδιου του άνθρακα από ανθρώπινες δραστηριότητες από το 1750.
Σύμφωνα με τον κ. Καρτάλη, «οι ανθρώπινες δραστηριότητες είναι η κύρια πηγή για την παρατηρούμενη αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα από την αρχή της εποχής των ορυκτών καυσίμων στη δεκαετία του 1860. Το 85% όλων των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα που παράγονται από τον άνθρωπο προέρχονται από την καύση ορυκτών καυσίμων όπως ο άνθρακας, το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο, συμπεριλαμβανομένης της βενζίνης. Το υπόλοιπο προκύπτει από την εκκαθάριση των δασών και άλλων χρήσεων γης, καθώς και από ορισμένες βιομηχανικές διεργασίες όπως η παραγωγή τσιμέντου. Η χρήση ορυκτών καυσίμων έχει αυξηθεί ραγδαία, ειδικά από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και συνεχίζει να αυξάνεται εκθετικά».
Επιχείρημα 6: Το επιπλέον διοξείδιο απορροφάται από δάση και ωκεανούς
«Πράγματι στα οικοσυστήματα της Γης αποτελούν μεγάλες πηγές διοξειδίου του άνθρακα, καθώς και μεγάλες καταβόθρες που το απορροφούν. Αυτό φαίνεται στον ετήσιο κύκλο του ατμοσφαιρικού διοξειδίου του άνθρακα, όπου οι τιμές διοξειδίου του άνθρακα βρίσκονται στο χαμηλότερο επίπεδο στο τέλος του καλοκαιριού στο βόρειο ημισφαίριο, καθώς η βλάστηση αναπτύσσεται και το απορροφά. Κατά την προβιομηχανική περίοδο, αυτές οι πηγές και οι καταβόθρες διοξειδίου του άνθρακα βρίσκονταν σε ισορροπία, οπότε τα επίπεδα ήταν σταθερά για αιώνες», εξηγεί ο κ. Καρτάλης.
«Ωστόσο, το CO2 στην πρόσφατη ανθρωπόκαινο περίοδο αυξάνει από τις δραστηριότητες του ανθρώπου με πολύ ταχύτερο ρυθμό από ό,τι η φύση μπορεί να το απομακρύνει από την ατμόσφαιρα, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η συγκέντρωσή του στην ατμόσφαιρα», λέει ο κ. Ζερεφός.
Επιχείρημα 7: Δεν υπάρχει πάντα αναλογική σχέση μεταξύ διοξειδίου του άνθρακα και θερμοκρασίας της γης
«Υπάρχουν περίοδοι που η θερμοκρασία παραμένει σχετικά σταθερή παρά την αύξηση του CO2. Ωστόσο, κάτι τέτοιο συμβαίνει μόνο περιοδικά και για περιορισμένα χρονικά διαστήματα. Ο κανόνας από την προβιομηχανική περίοδο και μετά είναι ότι αύξηση της συγκέντρωσης του διοξειδίου του άνθρακα και των άλλων αερίων θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, οδηγεί σε αύξηση της θερμοκρασίας. Η σχέση μπορεί να μην είναι αναλογική, είναι όμως ευθεία» σημειώνει ο κ. Καρτάλης.
Επιχείρημα 8: Η κλιματική αλλαγή θα ευνοήσει κάποιες περιοχές, οδηγώντας σε αύξηση της παραγωγικότητας και της βιομάζας
Αυτό είναι αλήθεια αλλά επίσης είναι αλήθεια ότι οι αλλαγές γίνονται άναρχα και σποραδικά, υποστηρίζει ο κ. Ζερεφός, ενώ ο κ. Καρτάλης συμπληρώνει: «Αν και σε τοπικό επίπεδο, η αύξηση της θερμοκρασίας μπορεί να ενισχύσει την παραγωγικότητα και τη βιομάζα, σε ευρύτερη κλίμακα η κλιματική αλλαγή προκαλεί απώλεια της βιοποικιλότητας, υποβάθμιση του εδάφους και του υδάτινου οικοσυστήματος. Απώλειες αυτού του είδους συνεπάγονται μείωση της παραγωγικότητας».
Επιχείρημα 9: Δεν μπορεί να υπάρχει υπερθέρμανση, από τη στιγμή που κάποιες περιοχές βιώνουν πολύ έντονους χειμώνες
«Η κλιματική αλλαγή δεν συναρτάται μόνο με την αύξηση της θερμοκρασίας, αλλά μπορεί να εκδηλώνεται και με ακραία καιρικά φαινόμενα κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Σύμφωνα με πρόσφατα επιστημονικά στοιχεία, η παρατηρούμενη αύξηση της θερμοκρασίας στου πόλους, προκαλεί αλλαγές στα συστήματα καιρού όπως για παράδειγμα την μεταφορά πολικών αερίων μαζών σε νοτιότερα γεωγραφικά πλάτη. Το γεγονός αυτό έχει ως συνέπεια την εκδήλωση ακραίων (ψυχρών ή και πολικών) θερμοκρασιών κατά τη διάρκεια του χειμώνα σε περιοχές που χαρακτηρίζονταν από ήπιους χειμώνες» απαντά ο κ. Καρτάλης.
Επιχείρημα 10: Με βάση τους φυσιολογικούς περιοδικούς κύκλους, σύντομα θα ξεκινήσει η επόμενη παγετωνική περίοδος, οπότε η υπερθέρμανση θα αναστραφεί, άρα δε χρειάζεται να αναλάβουμε δράση
«Η επόμενη παγετώδης περίοδος αναμένεται μετά από 30.000 χρόνια. Αν στα 30.000 χρόνια συνεχίσουμε με τον ρυθμό της υπερθέρμανσης που έχουμε σήμερα, η γη τότε θα έχει ήδη γίνει ακατοίκητη» προειδοποιεί ο κ. Ζερεφός.
«Σύμφωνα με τη ΝΑΣΑ, ένα νέο Ηλιακό Ελάχιστο στη σημερινή εποχή μπορεί να χρησιμεύσει μόνο για να αντισταθμίσει μερικά χρόνια θέρμανσης που προκαλείται από ανθρώπινες δραστηριότητες. Ουσιαστικά, η αύξηση της θερμοκρασίας που προκαλείται από τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (που προκύπτουν από τη χρήση ορυκτών καυσίμων) είναι έξι φορές μεγαλύτερη από την πιθανή ψύξη δεκαετιών από ένα παρατεταμένο Ηλιακό Ελάχιστο. Ακόμα κι αν ένα Ηλιακό Ελάχιστο διαρκούσε έναν αιώνα, οι παγκόσμιες θερμοκρασίες θα συνέχιζαν να αυξάνονται» καταλήγει ο κ. Καρτάλης.
* Ο Χρήστος Ζερεφός είναι Γενικός Γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών και Εθνικός Εκπρόσωπος για την Κλιματική Αλλαγή.
* Ο Κώστας Καρτάλης είναι Καθηγητής στον τομέα Φυσικής περιβάλλοντος του ΕΚΠΑ και μέλος της επιστημονικής επιτροπής της ΕΕ για την Κλιματική Αλλαγή.
Πηγές: Υποψήφια Διδάκτωρ Θάλεια Μαυράκου, IPCC, NASA, The Royal Society, ΝΟΑΑ
Ρεπορτάζ: Εμμανουέλα Μαθιουδάκη
www.ertnews.gr