Ο αθλητισμός αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της σωματικής, αλλά και της πνευματικής καλλιέργειας του ανθρώπου εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Τι γίνεται όμως με την ψυχολογία των αθλητών και των αθλητριών;

Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί μια «επανάσταση» των αθλητών, οι οποίοι γνωστοποιούν όλο ένας και περισσότεροι τα προβλήματα διαχείρισης άγχους και πίεσης, γεγονός το οποίο υποδηλώνει την αδυναμία αρκετών πρωταθλητών τόσα χρόνια στο να τα αντιμετωπίσουν.

Η Αλεξάνδρα Μιχοπούλου μίλησε στον Πάνο Γαλάνη για το ertnews, αναλύοντας μέσα απ’ τα δικά της…μάτια τα προβλήματα των αθλητών στο ψυχολογικό τους κομμάτι, αλλά και το πώς προσεγγίζεται η σωστή διαχείριση άγχους και πίεσης των αθλητών. Μεταξύ άλλων, η εν λόγω αθλητική ψυχολόγος αναφέρεται και στον ρόλο των γονιών στις επιλογές των παιδιών ως προς τα αθλήματα, αλλά και στο «φαινόμενο» Σίμον Μπάιλς, που απασχόλησε με την απόφαση της να αποχωρήσει απ’ τον τελικό του αγωνίσματος της στην Ολυμπιάδα του Τόκιο.

Το Who is who

Πάμε να γνωρίσουμε αρχικά όμως ποια είναι η Αλεξάνδρα Μιχοπούλου και το πώς ξεκίνησε η ενασχόλησή της με ένα τόσο σημαντικό επάγγελμα.

H Aλεξάνδρα Μιχοπούλου είναι κάτοχος άδειας ασκήσεως ψυχολόγου και απόφοιτος Φ.Π.Ψ. (Κατεύθυνση Ψυχολογίας) από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Είναι απόφοιτος Ψυχολογίας University of Sussex και απόφοιτος Μεταπτυχιακού Συμβουλευτικής και Ψυχοθεραπείας στο University of Edinburgh. Έχει κάνει τετραετή μετεκπαίδευση στη Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία ενηλίκων/παιδιών (EABCT Accreditation), ενώ παράλληλα έχει παρακολουθήσει έναν σημαντικό κύκλο σεμιναρίων πάνω στην Αθλητική Ψυχολογία, Μοντέρνων Ψυχοπαιδαγωγικών Θεμάτων, Ψυχικής Ανθεκτικότητας σε περιόδους κρίσης.

Όπως γίνεται αντιληπτό, σε μια Ελλάδα που το επάγγελμά της δεν είναι τόσο διαδεδομένο, εκείνη ξεχωρίζει αυτήν την περίοδο, βρισκόμενη στο τμήμα μπάσκετ του Πανερυθραϊκού, με την ανδρική ομάδα να αγωνίζεται στα «σαλόνια» της Α2 Ανδρών.

ΤΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΤΗΣ ΑΘΛΗΤΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΟΥ

– Τι ήταν αυτό που σε παρακίνησε να ακολουθήσεις το επάγγελμα της αθλητικής ψυχολόγου;

«Αρχικά θα ήθελα σας ευχαριστήσω για την ευκαιρία που μου δίνετε να αναφερθούμε σε κάποια κρίσιμα ζητήματα του αθλητισμού στην χώρα μας αυτή την ιδιαίτερη εποχή που διανύουμε. Πρωτού αναφερθώ στα προσωπικά μου κίνητρα ενασχόλησης με την Αθλητική Ψυχολογία, θα ήθελα να διευκρινίσω ότι η βασική εξειδίκευσή μου είναι στη Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία παιδιών και ενηλίκων. Στην Αθλητική Ψυχολογία έχω εκπαιδευτεί σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο καθώς και με την παρακολούθηση ειδικού κύκλου Σεμιναρίων.

Ένα από τα βασικότερα κίνητρα της ενασχόλησής μου με την Αθλητική Ψυχολογία ήταν το γεγονός ότι μπορούσα να συνδιάσω την επιστήμη της Ψυχολογίας με την αγάπη μου για τον αθλητισμό και πιο συγκεκριμένα για το Μπάσκετ. Εξάρχής ο χώρος του αθλητισμού αποτελούσε μια πρόκληση για εμένα καθώς, μέχρι
πρότινος τουλάχιστον, δεν έδινε πολλές ευκαιρίες στους επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Γεγονός το οποίο κατέρριψε ο Αθλ.
Σύλλογος Μπάσκετ του Πανερυθραικού, στον οποίο εργάζομαι για 2η χρονιά, δείχνοντάς μου αμέριστη εμπιστοσύνη και στήριξη από την πρώτη κιόλας στιγμή».

Η ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΤΟΥ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ

– Πόσο δύσκολο ή εύκολο αντίστοιχα είναι για εσένα να εργάζεσαι με αθλητές και γενικότερα ανθρώπους του αθλητισμού;

«Η συνεργασία με αθλητές και ανθρώπους του χώρου έχει πολλά
πλεονεκτήματα καθώς η συγκεκριμένη μερίδα ανθρώπων, ως επι το πλείστον, γνωρίζει αρκετά καλά τις έννοιες του σεβασμού, της
πειθαρχίας και της διαλακτικότητας μέσω του αθλητισμού, τις οποίες μεταφέρουν και στη θεραπευτική σχέση διευκολύνοντας αρκετά τα αρχικά στάδια της δουλειάς μας.

Ωστόσο, παρ’ότι στη χώρα μας διενεργούνται σημαντικότατα βήματα προόδου και μέρα με τη μέρα η Ψυχολογία κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος στο χώρο του Αθλητισμού, χρειάζεται συνεχής προσπάθεια και εκπάιδευση. Χρειάζεται να εξαλειφθεί ολοκληρωτικά η έννοια του στιγματισμού και να υπάρξει αποδοχή αλλά και παραδοχή από τους αθλητικούς φορείς της ανάγκης προαγωγής και μέριμνας για την ψυχική υγεία των αθλητών».

ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΣΙΜΟΝ ΜΠΑΙΛΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή. Τι ακριβώς συνέβη στην Αμερικανίδα αθλήτρια Σιμόν Μπάιλς;

Η Σιμόν Μπάιλς είναι μια άκρως επιτυχημένη Αμερικανίδα αθλήτρια ενόργανης γυμναστικής στα 24 έτη της. Πρόσφατα, αποχώρησε από τον τελικό του ομαδικού στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Τόκιο και όλοι αναρωτήθηκαν το γιατί.

Πρόκειται για ένα φαινόμενο όπου η μυική μνήμη «κλείνει» στον αέρα κατά τη διάρκεια της περιστροφής. Μπορεί να συμβεί σε οποιονδήποτε αθλητή ανά πάσα στιγμή, αλλά είναι πιο πιθανό να συμβεί όταν βρίσκεται υπό έντονη πίεση.

Και ναι, το διανοητικό αυτό μπλοκάρισμα μπορεί να συμβεί ακόμα και στην ασυναγώνιστη Σιμόν, η οποία συνήθως λειτουργεί απίστευτα καλά υπό πίεση, ωστόσο αυτή τη φορά δεν τα κατάφερε, ξεσπώντα και φέρνοντας την «επανάσταση» για όλους τους αθλητές που έχουν πιεστεί ψυχολογικά στο είδος τους.

– Με αφορμή το περιστατικό της Αμερικανίδας αθλήτριας Σιμόν Μπάιλς στους φετινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Τόκιο, όλοι αναρωτηθήκαμε πραγματικά το πόσο μπορεί να πιεστεί ψυχολογικά ένας αθλητής. Πιστεύεις ότι η κίνηση της Μπάιλς να παραιτηθεί από μια σειρά μεταλλίων ήταν μια «επανάσταση» για τους πιεσμένους αθλητές στον κόσμο;

«Το «φαινόμενο Σιμόν Μπαιλς» των φετινών Ολυμπιακών Αγώνων αποτελεί ακόμα ένα παράδειγμα- ευκαιρία αποδόμησης του κοινωνικού στερεοτύπου του Αθλητή-Υπερανθρώπου. Αποτελεί ακόμα ένα «καμπανάκι κινδύνου» που μας δείχνει πως οι αθλητές λόγω των βεβαρυμμένων συνθηκών διαβίωσης αποτελούν πληθυσμό υψηλού κινδύνου παρουσίασης ζητημάτων ψυχικής υγείας. Και λέω «ακόμα ένα» γιατί δεν αποτελεί το μοναδικό περιστατικό ψυχικής κατάρρευσης στον αθλητισμό.

Αν θυμηθούμε από τα σχετικά πρόσφατα αθλητικα δρώμενα, το 2019 τον Michael Phelps που μέσω twitter είχε μοιραστεί δημόσια τον αγώνα του με το άγχος επίδοσης και την κατάθλιψη ή την Naomi Osaka με την αποχώρησή της από το Roland Garros τον περασμένο Μάιο δηλώνοντας πως ένιωθε «ευάλωτη και αγχωμένη». Συνεπώς, και μόνο το γεγονός ότι οι ίδιοι οι
αθλητές πλέον προσπαθούν να καταρρίψουν την εικόνα του άτρωτου, ρωμαλαίου αθλητή καταδεικνύει την άμεση ανάγκη συστηματικής ψυχολογικής υποστήριξης, παρακολούθησης καθως και πρόληψης αντίστοιχων φαινομένων Ψυχολογικής Κατάρρευσης.

Μία τέτοια κίνηση θέσπισης προτεραιοτήτων, λοιπόν, και όχι παραίτησης από έναν άνθρωπο που έχει αφιερώσει τη ζωή του στον πρωταθλητισμό δεν είμαι σε θέση να κρίνω αν θεωρείται επαναστατική ή όχι θεωρείται σίγουρα όμως υπεύθυνη, γενναία και σπουδαία για την εδραίωση την Ψυχολογίας στο χώρο».

Η ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

– Στην Ελλάδα το επάγγελμά σου δεν είναι τόσο διαδεδομένο όσο σε άλλες χώρες της Ευρώπης και όχι μόνο, Πού πιστεύεις ότι οφείλεται αυτό;

«Στο εξωτερικό η ύπαρξη ψυχολόγων στο χώρο του αθλητισμού είναι ήδη πολύ πιο διαδεδομένη συγκριτικά με τη χώρα μας. Στη χώρα μας ο κλάδος αναπτύσσεται σταδιακά κυρίως μέσα από πρωτοβουλίες μεμονωμένων αθλητικών συλλόγων. Η καθιέρωση του ρόλου της ψυχολογίας στο χώρο καθώς και της προσωπικής ψυχικής εξέλιξης κάθε αθλητή εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την εκπαίδευση και την εξοικείωση των ανθρώπων του χώρου με τον κλάδο.

Από την άλλη, βέβαια, αξίζει να τονίσουμε ότι στο εξωτερικό εμφανίζονται σύμβουλοι ψυχικής υγείας με τη χρήση των όρων «life coaches» ή «mental trainers», οι οποίοι δεν έχουν ακολουθήσει τις αντίστοιχες σπουδές ούτε φέρουν άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου».

ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΤΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΜΑΔΙΚΩΝ ΑΘΛΗΜΑΤΩΝ

– Πώς διαχειρίζεται ένας αθλητικός ψυχολόγος έναν αθλητή ατομικού αγωνίσματος και πώς έναν ομαδικού αντίστοιχα;

«Δουλέυοντας στον Αθλητικό Σύλλογο Μπασκέτ του Πανερυθραικού, η εμπειρία μου περιλαμβάνει κυρίως αθλητές ομαδικού αθλήματος. Ούτως η άλλως η συνεργασία μ’έναν αθλητή γίνεται σε ατομικό επίπεδο με βάση κάποιο συγκεκριμένο αίτημα ακολουθώντας το πρωτόκολλο των συνεδριών.

Σε επίπεδο ομάδας, η δουλειά με τους αθλητές καθώς και το προπονητικό team έχει περισσότερο τη μορφή Ψυχοεκπαίδευσης με σκοπό την αντιμετώπιση των αναγκών του Συλλόγου και τη συσπείρωση της ομάδας. Πραγματοποιούνται ομαδικές συναντήσεις με συγκεκριμένη θεματολογία, παρακολουθώ
τους αγώνες και τις προπονήσεις της ανδρικής ομάδας και της
Ακαδημίας. Αυτή η συνεχής παρουσία και επαφή με τους αθλητές
αποτελεί πολύ βοηθητικό στοιχείο σε επίπεδο παρέμβασης διότι σε
συνθήκες πίεσης (βλ. αγώνες) έρχονται στην επιφάνεια οι ανάγκες και τα δυναμικά που αναπτύσσονται ανάμεσα στους αθλητές».

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΓΧΟΥΣ ΚΑΙ ΠΙΕΣΗΣ

– Είναι δεδομένο ότι πολλοί αθλητές και προπονητές έχουν άγχος και πίεση για πολλά θέματα. Πώς ακριβώς πρέπει να διαχειριστούν το άγχος τους;

«Κάθε αθλητής αποτελεί ξεχωριστή οντότητα, κατά συνέπεια η δουλειά με κάθε αθλητή είναι εξατομικευμένη και προσαρμοσμένη στις ανάγκες του. Ο αθλητής εκπαιδεύεται ν’αντιμετωπίζει καταστάσεις κρίσεως, να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του μέσα από διαδικασίες αυτορρύθμισης με σκοπό την ψυχική ενδυνάμωση σε συνδιασμό με τη βέλτιστη απόδοσή του. Σε Συμπεριφοριστικό επίπεδο, οι αθλητές εκπαιδεύονται στη διαχείριση και μείωση των επιπέδων του άγχους τους π.χ. με προαγωνιστικές ασκήσεις χαλάρωσης, διαφραγματικής αναπνοής κ.α».

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΔΙΑΚΟΠΗΣ ΛΟΓΩ COVID-19 ΣΤΟΥΣ ΑΘΛΗΤΕΣ

– H πανδημία του Covid-19 σίγουρα έφερε αρκετά προβλήματα στην ψυχολογία των αθλητών; Πώς μπορούν πλέον να τα διαχειριστούν και τι έπρεπε να κάνουν κατά τη διάρκεια της πανδημίας;

«Η πανδημία του COVID-19 αποτελεί μια πρωτόγνωρη και δύσκολη συνθήκη που έφερε μαζί της καινούργια δεδομένα διαβίωσης παγκοσμίως. Με το αίσθημα του αποπροσανατολισμού και της αβεβαιότητας να κυριαρχεί, δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστος ο αθλητισμός.

Η αναστολή λειτουργίας των αθλητικών χώρων και των αθλητικών δραστηριοτήτων, η διακοπή επ’αόριστον των πρωταθλημάτων σε συνδιασμό με την καραντίνα δημιούργησαν την αίσθηση απώλειας ελέγχου και παγίδευσης. Πέρα από τις σωματικές επιπτώσεις που είχε η αποχή από τις αθλητικές τους δραστηριότητες στους αθλητές, είχε και τεράστιες ψυχολογικές επιπτώσεις.

Για τους αθλητές μαζί με τις αθλητικές δραστηριότητες ανεστάλησαν και το δομημένο πρόγραμμά τους, οι στόχοι και τα κίνητρά τους. Κατά τη διάρκεια αναστολής λειτουργίας του Συλλόγου, διατηρήθηκε η επικοινωνία με τους ίδιους τους αθλητές και με τις οικογένειές τους όντας βαρύνουσας σημασίας. Με στόχο την ενίσχυση των ψυχικών αποθεμάτων τους, οι αθλητές συνίστατο να συνεχίσουν να ακολουθούν τις αθλητικές τους ρουτίνες, η εξοικείωση με τεχνικές χαλάρωσης και την τεχνική της νοερής απεικόνισης, η διατήρηση των υγειών συνηθειών (διατροφή, ύπνος) και η παρακίνηση για έκφραση των συναισθημάτων με σκοπό την αποφόρτιση».

ΟΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΕΝΟΣ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΟΥ

– Ένα σοβαρό θέμα για έναν αθλητή είναι και οι τραυματισμοί. Πώς διαχειρίζονται τους τραυματισμούς οι αθλητές ψυχολογικά;

«Οι τραυματισμοί αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα στον αθλητισμό, ιδιαίτερα με την επανέναρξη των αθλητικών δραστηριοτήτων μετά από ένα τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα αποχής. Ένας τραυματισμός δύναται να επιφέρει αισθήματα φόβου, θυμού, άγχους, απόσυρσης και μείωση αισθήματος αυτοπεποίθησης και αυτοαποτελεσματικότητας που αποδεδειγμένα δυσχεραίνουν τη διαδικασία αποκατάστασης.

Το σημαντικότερο βήμα διαχείρισης ενός τραυματισμού από τον αθλητή είναι η στάση του ίδιου του αθλητη απέναντι στον τραυματισμό, η αποδοχή της απαιτούμενης βοήθειας από ειδικούς αλλά και ο επαναπροσδιορισμός κινήτρων και στόχων. Ο ψυχολόγος
χρησιμοποιώντας τεχνικές γνωσιακής αναδόμησης μπορεί να βοηθήσει τον αθλητή να τροποποιήσει και να αντικαταστήσει τις δυσλειτουργικές πεποιθήσεις του σε σχέση με τον τραυματισμό και την πορεία του με άλλες περισσότερο λειτουργικές και ρεαλιστικές
σκέψεις».

ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΕΣ

– Πόσο μπορεί να επηρεάσει τον αθλητή ένας πιεστικός γονιός όσον αφορά το αγωνιστικό κομμάτι του παιδιού του, και πώς πρέπει εκείνος να το αντιμετωπίσει;

«Ο ρόλος των γονέων στον αθλητισμό αποτελεί μεγάλο κεφάλαιο στην Αθλητική Ψυχολογία. Η παρουσια των γονέων στον αθλητισμό είναι απαραίτητη για τα παιδιά, παράλληλα, όμως, διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο για την εμπειρία του παιδιού στο άθλημα που έχει επιλέξει.

Οι γονείς θα πρέπει να στηρίζουν τις επιλογές των παιδιών ως προς το άθλημα που έχουν επιλέξει και να μην τους μεταβιβάζουν τις δικές τους φιλοδοξίες είτε με βάση κάποιο πρότυπο είτε με βάση ό,τι δεν κατάφεραν οι ίδιοι να πραγματοποιήσουν. Οι έντονες αντιδράσεις κατά τη διάρκεια ενός αγώνα μπορούν να αγχώσουν και να αποδιοργανώσουν ένα παιδί προκαλώντας του πολλές φορές άρνηση και ανασφάλεια ως προς τις δυνατότητές του. Οι γονείς, λοιπόν, θα πρέπει να είναι σύμμαχοι και όχι εχθροί των αθλητών».

ΠΙΕΣΗ ΦΙΛΑΘΛΩΝ

– Πίεση φιλάθλων και σωματείων. Ποιοι είναι οι τρόποι αντιμετώπισης από πλευράς αθλητή;

«Ο αθλητισμός είναι συνυφασμένος με την ιδέα του «Ευ Αγωνιζεσθαι», το φίλαθλο πνεύμα, όχι όμως και με το οπαδικό. Δυστυχώς δεν είναι λίγες οι φορές που έχουμε δει αθλητικούς χώρους να μετατρέπονται σε πεδία μάχης ή φιλάθλους να επιτίθενται λεκτικά σε αθλητές. Από την πλευρά τους οι αθλητές αυξάνοντας την ψυχική τους ανθεκτικότητα σε καταστάσεις πίεσης και θέτοντας ξεκάθαρους στόχους στο αγωνιστικό πλαίσιο καταφέρνουν να παραμένουν προσηλωμένοι και ανεπηρέαστοι από εξωαγωνιστικά ερεθίσματα. Συγχρόνως, πολύ σημαντικό παράγοντα αποτελεί η αυτογνωσία του αθλητή καθώς έτσι αποκτά ο ίδιος μια πιο ρεαλιστική εικόνα της επίδοσής του χωρίς να επηρεάζεται από τα σχόλια των θεατών».

Ο ΑΚΡΙΒΗΣ ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΑΘΛΗΤΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ

– Κλείνοντας, θα ήθελα να μας εξηγήσεις τον ακριβή στόχο της αθλητικής ψυχολογίας στον αθλητισμό και τι κινήσεις πρέπει να γίνουν στη χώρα μας για να υπάρχει ακόμα μεγαλύτερη βελτίωση στην ψυχολογία των αθλητών μας.

«Ο βασικότερος στόχος της Αθλητικής Ψυχολογίας είναι η ανάπτυξη της πνευματικής και ψυχολογικής διάστασης των αθλητών καθώς και η ενδυνάμωση της ψυχικής τους ανθεκτικότητας. Ουσιαστικά η λειτουργία της έχει υποστηρικτικό και ενισχυτικό ρόλο. Οι αθλητές και οι άνθρωποι του χώρου κατανοούν ότι η βέλτιστη απόδοση είναι αποτέλεσμα του συνδιασμού πνευματικής και σωματικής λειτουργιας. Παράλληλα, στόχο αποτελεί η αποστιγματοποίηση και η εξοικείωση των αθλητών και των ανθρώπων του χώρου με την ύπαρξη ψυχολόγων στο χώρο του Αθλητισμού.

Η ύπαρξη ψυχολόγων στον χώρο του αθλητισμού δεν αποτελεί πολυτέλεια ή προνόμιο μόνο αθλητών υψηλού επιπέδου. Αντιθέτως, ειδικά μετά από μια κρίσιμη περίοδο όπως αυτή της πανδημίας COVID-19 καθώς και την περίοδο που διανύουμε όπου φαινόμενα βίας και κακοποίησης στο χώρο του αθλητισμου βρίσκονται σε έξαρση, κρίνεται πιο αναγκαία από ποτέ η ύπαρξη υποστηρικτικού πλαισίου και η παρέμβαση για όλους τους αθλητές ανεξαιρέτως. Σίγουρα με την πάροδο του χρόνου και όσο οι ανάγκες και οι απαιτήσεις αυξάνονται, η ύπαρξη ψυχολόγων στο χώρο θα αρχίσει να αποτελεί όλο και πιο συχνό φαινόμενο. Ωστόσο, για να επιτευχθεί η εξοικείωση των ανθρώπων του χώρου, να επαλειφθεί η δυσπιστία και να καλυφθούν οι ανάγκες των αθλητών απαραίτητη
προυπόθεση είναι οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας να είναι κάτοχοι άδειας ασκήσεως επαγγέλματος και να έχουν εκπαιδευτεί κατάλληλα».

Επιμέλεια: Πάνος Γαλάνης

www.ertnews.gr