Το Datura stramonioum (διαβολόχορτο), ένα γλυκά αρωματικό φυτό με άνθη σε σχήμα τρομπέτας, πήρε το όνομά του από τον ακανθώδη, σφαιρικό καρπό του. Καθώς η πανδημία της Covid-19 άρχισε να εξαπλώνεται στις αρχές του 2020, ένα βίντεο στο TikTok ισχυριζόταν ότι οι σπόροι του φυτού αυτού μπορούν να προστατεύσουν από τον κορονοϊό.
Αυτό φυσικά ήταν αναληθές. Το συγκεκριμένο φυτό είναι εξαιρετικά δηλητηριώδες και η κατανάλωση των σπόρων του μπορεί να προκαλέσει παραισθήσεις, μυϊκή κόπωση, παράλυση, ακόμη και θάνατο. Παρόλα αυτά, το βίντεο που έγινε viral κατάφερε να πείσει κάποιους ανθρώπους στο ινδικό χωριό Baireddipalle, να φάνε ένα μείγμα από σπόρους και έλαια του φυτού, με αποτέλεσμα 12 άτομα να μεταφερθούν εσπευσμένα στο νοσοκομείο.
Όταν η γιατρός Νέθα Χουσέιν από την Κεράλα της Ινδίας διάβασε για πρώτη φορά για τις δηλητηριάσεις, αποφάσισε να συντάξει έναν κατάλογο μη αποδεδειγμένων μεθόδων κατά της COVID-19 στη μεγαλύτερη διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια του κόσμου, τη Wikipedia. Η Χουσέιν, η οποία επεξεργάζεται άρθρα της Wikipedia εδώ και μια δεκαετία, έκανε το ίδιο και με τις σελίδες που αναφέρονταν στην εξάπλωση του κορονοϊού στην Ινδία κατά τις πρώτες ημέρες της πανδημίας. Ωστόσο, η ιστορία με το διαβολόχορτο την ανάγκασε να αναθεωρήσει.
«Τότε αποφάσισα να αλλάξω ρότα και να γράψω για την παραπληροφόρηση», λέει.
Περισσότεροι από 97.000 εθελοντές από όλο τον κόσμο παρακολουθούν και επεξεργάζονται τις χιλιάδες σελίδες που αναφέρονται στην πανδημία της COVID-19 στη Wikipedia. Οι πολιτικές και οι κατευθυντήριες γραμμές της Wikipedia διασφαλίζουν ότι η παραπληροφόρηση και ο βανδαλισμός θα εξαλείφονται με μεγάλη ταχύτητα. Το 2020, οι εθελοντές πραγματοποιούσαν σχεδόν δύο επεξεργασίες το λεπτό στις σελίδες για την COVID-19, καθιστώντας την συμβολή της διαδικτυακής εγκυκλοπαίδειας- που φέτος γιορτάζει τα 20 χρόνια της- ανεκτίμητη.
Αυτό όμως που δε γνωρίζουν πολλοί είναι ότι εδώ και έναν χρόνο, οι εθελοντές έχουν εγκλωβιστεί σε μια διαμάχη με αφορμή μια αμφιλεγόμενη πτυχή της πανδημίας: την προέλευση του νέου κορονοϊού. Η επικρατέστερη υπόθεση είναι ότι ο ιός προέκυψε από φυσική επιλογή σε μη ανθρώπινο ξενιστή (πιθανώς νυχτερίδα) και πέρασε στους ανθρώπους. Μια άλλη υποστηρίζει ότι μπορεί να διέρρευσε από ένα εργαστήριο στη Γουχάν της Κίνας, το οποίο μελετά εδώ και καιρό τους κορονοϊούς που μεταδίδονται από νυχτερίδες και βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από την τοποθεσία των πρώτων κρουσμάτων.
Τους τελευταίους μήνες, η θεωρία της διαρροής στο εργαστήριο κερδίζει έδαφος και οι επιστήμονες πιέζουν για μια σωστή έρευνα. Το θέμα είναι πλέον πολιτικό και επιστημονικό.
Ορισμένοι εθελοντές συντάκτες της Wikipedia έχουν κατηγορηθεί ότι λειτουργούν πολλαπλούς λογαριασμούς για να προωθήσουν τη δική τους άποψη. Και ενώ οι συντάκτες της διαδικτυακής εγκυκλοπαίδιας κατάφεραν να ελέγξουν πολλούς από τους ψευδείς ισχυρισμούς σχετικά με την πανδημία κατά το μεγαλύτερο μέρος του 2020, φέτος τα πράγματα είναι διαφορετικά.
Στη σελίδα της Wikipedia για την πανδημία COVID-19 δεν είναι τόσο εύκολο να βρείτε την φράση «διαρροή από εργαστήριο». Θα πρέπει να μπείτε στη σελίδα «Συζήτηση», η οποία είναι σαν ένα συνεργατικό Google Doc και ένα μέρος όπου οι εθελοντές συντάκτες μπορούν να θέτουν ερωτήματα και να προτείνουν νέες ιδέες για το πώς μπορούν να βελτιωθούν τα άρθρα. Αυτές οι σελίδες μπορούν μερικές φορές να γίνουν πεδίο μάχης, και αυτό είναι ζωτικής σημασίας για την επιτυχία της Wikipedia.
Μία από τις τρεις βασικές αρχές της διαδικτυακής εγκυκλοπαίδειας είναι ότι θα πρέπει να αντιπροσωπεύει όλες τις σημαντικές απόψεις που έχουν δημοσιευτεί από αξιόπιστες πηγές, γύρω από ένα θέμα.
«Χωρίς αυτές τις συζητήσεις, δεν θα καταλήγαμε σε καμία ουδέτερη άποψη», σημειώνει η Χουσέιν.
Τον Μάιο του 2020, ο Ρομπέρτο Φόρτιτς, οικονομολόγος από την Μπογκοτά της Κολομβίας και εθελοντής συντάκτης στη Wikipedia, έκανε μια «αίτηση για σχόλια», έναν μηχανισμό που, όπως λέει, καλεί τους εθελοντές συντάκτες να «επιλύσουν αμφιλεγόμενα θέματα παρουσιάζοντας τα επιχειρήματά τους και ψηφίζοντας». Ήθελε να μάθει αν η θεωρία της διαρροής του κορονοϊού θα πρέπει να εξηγηθεί στη σελίδα για την πανδημία της COVID-19.
Από τους 19 συντάκτες που απάντησαν στο αίτημά του, οι 13 τάχθηκαν κατά της συγκεκριμένης θεωρίας. Τελικά βρέθηκε μια λύση η οποία ισχύει μέχρι σήμερα, σύμφωνα με την οποία, οι συντάκτες δεν θα πρέπει να αναφέρουν στα άρθρα τη θεωρία ότι ο ιός διέρρευσε κατά λάθος από ένα εργαστήριο.
Σκοπός ήταν να μπει ένα τέλος στη συζήτηση. Αυτό όμως δεν έγινε.
Οι διαφωνίες σχετικά με τη θεωρία της διαρροής από το εργαστήριο έχουν μεταφερθεί σε άλλες σελίδες που αναφέρονται στην πανδημία. Οι σελίδες για τον SARS-CoV-2, το Ινστιτούτο Ιολογίας της Γουχάν και την παραπληροφόρηση, είναι γεμάτες με κείμενα σχετικά με αμφισβητούμενο υλικό, ειδησεογραφικές αναφορές και αποσπάσματα. Πολλές από τις σελίδες έχουν κλειδωθεί από τους διαχειριστές της Wikipedia, εμποδίζοντας την επεξεργασία τους από νέους ή άπειρους χρήστες.
Τον Φεβρουάριο, δημιουργήθηκε μια εντελώς νέα σελίδα με τίτλο «Υπόθεση διαρροής του κορονοϊού από το εργαστήριο». Ένα μήνα μετά τη δημιουργία της καταχωρήθηκε για «ταχεία διαγραφή». Συνήθως, οι διαφωνίες σχετικά με το περιεχόμενο διευθετούνται στη σελίδα «Συζήτηση», αλλά μερικές φορές οι συντάκτες δημιουργούν ένα εντελώς νέο άρθρο για το ίδιο θέμα. Η σελίδα της υπόθεσης προσπάθησε να κάνει κάτι τέτοιο. Μετά από εννέα ημέρες και έντονες συζητήσεις, η σελίδα διαγράφηκε.
Ο αποκλεισμός της θεωρίας της διαρροής στο εργαστήριο από τη Wikipedia στηρίζεται κατά κύριο λόγο σε καθιερωμένες κατευθυντήριες γραμμές. Η κυριότερη από αυτές είναι μία που είναι γνωστή στους συντάκτες ως WP:MEDRS. Αναφέρεται στην παραπομπή των «βιοϊατρικών» πληροφοριών στη Wikipedia, δηλώνοντας ότι οι πηγές πρέπει να είναι «αξιόπιστες, από δημοσιευμένες τριτογενείς πηγές και να αντικατοπτρίζουν με ακρίβεια τις τρέχουσες πληροφορίες».
Αυτή η κατευθυντήρια γραμμή προκάλεσε έντονες διαμάχες ανάμεσα στους εθελοντές.
Εδώ έχουμε δύο στρατόπεδα. Το ένα προτείνει ότι το MEDRS είναι η κατάλληλη κατευθυντήρια γραμμή όταν πρόκειται για την αναζήτηση πληροφοριών σχετικά με την προέλευση ενός ιού, και το άλλο υποστηρίζει ότι εφαρμόζεται λανθασμένα. Αυτή η κατευθυντήρια γραμμή θεσπίστηκε για να αποτρέψει τη διάδοση της ιατρικής παραπληροφόρησης στη Wikipedia. Επειδή εκατομμύρια άνθρωποι απευθύνονται στον ιστότοπο για συμβουλές σχετικά με την υγεία, η δημοσίευση λανθασμένων συμβουλών μπορεί να έχει θανατηφόρες συνέπειες. Η συζήτηση σχετικά με τον τρόπο εφαρμογής των κατευθυντήριων γραμμών για τη βιοϊατρική συνεχίζεται ακόμη.
Ωστόσο η προέλευση ενός ιού είναι διαφορετικό θέμα. Θα πρέπει οι έρευνες που αφορούν την προέλευση του κορονοϊού να ταξινομηθούν ως βιοϊατρικές πληροφορίες; Εξαρτάται από το ποιον ρωτάτε. «Η επιδημιολογία είναι ένας βασικός τομέας της βιοϊατρικής επιστήμης», λέει η Κάθριν Μπένετ, πρόεδρος επιδημιολογίας στο Πανεπιστήμιο Deakin στην Αυστραλία. «Η προέλευση του ιού εντάσσεται στο πεδίο αυτό, οπότε θα πρέπει να καλύπτεται επίσης».
Ωστόσο, δεν συμφωνούν με αυτήν την άποψη όλοι οι συντάκτες της Wikipedia. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η προέλευση του ιού είναι θέμα ιστορίας και όχι επιδημιολογίας. Άλλοι λένε ότι το MEDRS δεν εφαρμόζεται σωστά, ότι οι πηγές που αντικρούουν τη διαρροή από το εργαστήριο έχουν παραποιηθεί και ότι υπάρχουν πλέον αρκετές αναφορές από αξιόπιστες πηγές (όπως οι New York Times) που υποστηρίζουν ότι η συγκεκριμένη θεωρία αξίζει να συμπεριληφθεί. Προτείνουν ότι η διατήρηση ενός από τους πέντε πυλώνες της Wikipedia – ότι δηλαδή τα άρθρα της εγκυκλοπαίδειας θα πρέπει να γράφονται από ουδέτερη σκοπιά – μπορεί να διατηρηθεί μόνο εάν η θεωρία της διαρροής λάβει τη δέουσα βαρύτητα στις σελίδες που είναι αφιερωμένες στην πανδημία του κορονοϊού.
Τον Μάιο του 2021, άνοιξε ένα αίτημα σχολιασμού στη σελίδα MEDRS για να καθοριστεί αν η προέλευση ασθενειών και πανδημιών είναι μια μορφή βιοϊατρικών πληροφοριών. Περίπου το 70% των ερωτηθέντων τάχθηκε κατά της ιδέας αυτής.
Η μεγάλη πρόκληση της Wikipedia
Η διαμάχη που ξέσπασε με αφορμή τη θεωρία διαρροής του κορονοϊού τέθηκε στην Επιτροπή Διαιτησίας της Wikipedia. Η ArbCom, όπως είναι γνωστή, είναι η εκδοχή του Ανώτατου Δικαστηρίου και η τελευταία λύση για την επίλυση διαφορών.
Ο Κέβιν Λι, ο οποίος σπουδάζει δημόσια πολιτική και επιστήμη των υπολογιστών στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, είναι μέλος της ArbCom. Σημειώνει ότι οι διαφωνίες γύρω από τη θεωρία της διαρροής στο εργαστήριο δεν είναι απαραίτητα μοναδικές. Σελίδες άρθρων για την άμβλωση, τη Σαηεντολογία και τις ταραχές στη Βόρεια Ιρλανδία έχουν επίσης προκαλέσει διαμάχες στο παρελθόν.
Ορισμένοι συντάκτες έχουν εκφράσει ανησυχίες για κινεζικούς κρατικούς παράγοντες που εμποδίζουν τη συζήτηση της θεωρίας της διαρροής εργαστηρίου στις σελίδες της COVID-19, αν και δεν έχουν αδιάσειστα στοιχεία για αυτό. Θεωρούν επίσης ότι οι απαγορεύσεις αποτελούν λογοκρισία ή καταστολή της συζήτησης μιας εύλογης και όχι περιθωριακής θεωρίας.
Ενώ η Wikipedia δηλώνει ότι περισσότεροι από 280.000 εθελοντές επεξεργάζονται κείμενα κάθε μήνα, ο Λι λέει ότι στην πραγματικότητα πρόκειται για μια βασική ομάδα εθελοντών που αριθμεί το πολύ δεκάδες χιλιάδες. Σε συνδυασμό με την έλλειψη νέων εθελοντών που εντάσσονται στον σκοπό και μια άστοχη διαδικασία ένταξης, υπάρχει πιθανότητα «διαρροής εγκεφάλων».
«Αυτό προκαλεί πραγματική, μακροχρόνια ζημιά», σημειώνει ο Λι. «Όχι μόνο στα άρθρα για την COVID-19, αλλά και στην υπόλοιπη εγκυκλοπαίδεια».
Ο τρόπος με τον οποίο η Wikipedia αντιμετωπίζει τη θεωρία της διαρροής στο εργαστήριο μπορεί να φαίνεται ασήμαντος. Εξάλλου, σχεδόν κάθε μεγάλη εφημερίδα, δίκτυο κοινωνικής δικτύωσης έχει αναφερθεί σε αυτήν τους τελευταίους μήνες.
Αλλά υπάρχει κάτι μοναδικά ισχυρό στη Wikipedia.
Λογικά, το να γράφεις για την ιστορία ενώ τη ζεις, δεν θα έπρεπε να λειτουργεί. Μια εγκυκλοπαίδεια που προέρχεται από το πλήθος και μπορεί να επεξεργαστεί ο καθένας μοιάζει σαν να είναι προορισμένη να καταρρεύσει κατά τη διάρκεια μιας ταχέως εξελισσόμενης πανδημίας. Αλλά αυτό δεν έχει συμβεί.
«Στη σημερινή εποχή, όπου οι δημοσιογράφοι και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συζητούν για το πώς θα πρέπει να παρουσιάζουν τις ειδήσεις, νομίζω ότι η Wikipedia είναι το χρυσό πρότυπο όσον αφορά την ουδέτερη άποψη», λέει ο Ρομπέρτο Φόρτιτς, ο συντάκτης από την Κολομβία.
Ωστόσο η Wikipedia δεν είναι τέλεια. Η συζήτηση για τη διαρροή εργαστηρίου έχει σαφώς διχάσει την εθελοντική συντακτική ομάδα της. Οι συντάκτες και από τις δύο πλευρές έχουν εκτροχιάσει τις συζητήσεις ξανά και ξανά και έχουν διαφωνήσει για ορισμένες από τις θεμελιώδεις αρχές της εγκυκλοπαίδειας. Υπήρξαν εκκλήσεις να αλλάξουν μακροχρόνιες κατευθυντήριες γραμμές μόνο για αυτό το ζήτημα. Αυτές οι διαμάχες μαίνονται εδώ και 18 μήνες.
Στις 17 Ιουνίου 2021, η ArbCom ενέκρινε μια πρόταση να τεθούν όλες οι σελίδες της COVID-19 υπό «διακριτικές κυρώσεις», η οποία ουσιαστικά μεταφέρει το θέμα της επιβολής κυρώσεων στους χρήστες, από την κοινότητα των εθελοντών στους διαχειριστές. Οι διαχειριστές είναι μια ομάδα συντακτών που έχει τη δυνατότητα να εκτελεί ειδικές ενέργειες στην εγκυκλοπαίδεια, όπως το μπλοκάρισμα χρηστών ή την προστασία σελίδων από επεξεργασία.
Ακόμα και ο συνιδρυτής της Wikipedia, Τζίμι Γουέιλς αναγκάστηκε να πάρει θέση, δηλώνοντας ότι η θεωρία της διαρροής του κορονοϊού, από «εξαιρετικά απίθανη» είναι πλέον «μία από τις αληθοφανείς υποθέσεις».
Οι συντάκτες που πιέζουν να συμπεριληφθεί η θεωρία στην ιστοσελίδα έχουν μια πληθώρα απόψεων σχετικά με το τι και πώς πρέπει να γίνει αυτό. Ορισμένοι λένε ότι η θεωρία θα πρέπει να αναφερθεί στις περισσότερες, αν όχι σε όλες, σελίδες για την COVID-19. Άλλοι προτείνουν ότι μια ειδική σελίδα θα ήταν πιο κατάλληλη, ενώ η επαναφορά της σελίδας που διαγράφηκε στις αρχές Φεβρουαρίου θα μπορούσε να βοηθήσει να μπει ένα τέλος στις διαμάχες. Αυτή είναι η διαδικασία και παρόλα τα εμπόδια, φαίνεται να λειτουργεί σωστά.
ΠΗΓΗ: Cnet
www.ertnews.gr