Η παρελκυστική εξωτερική πολιτική που ακολουθεί εδώ και χρόνια ο Πρόεδρος της Τουρκίας με παλινωδίες, αναιρέσεις, τελεσίγραφα κ.λπ. είναι γνωστή και αποτελεί ένα από τα γνωρίσματά του που σχολιάζονται συχνότερα. Ωστόσο, το τελευταίο -αρκετό- διάστημα αυτή η πολιτική έχει αποκτήσει ορισμένα σταθερά χαρακτηριστικά, τα οποία χρήζουν ανάλυσης, καθώς δείχνουν δρομολογημένη αλλαγή πλεύσης, με συνέπειες τόσο για την ίδια την Τουρκία όσο και για την ευρύτερη περιοχή. Η πολιτική επιρροής στην Ανατολική Μεσόγειο φαίνεται πως προκρίνεται αυτή την περίοδο ως σημαντικότερη όλων για την τουρκική κυβέρνηση, με αφετηρία τη διμερή συμφωνία με τη Λιβύη τον Νοέμβριο του 2019 και στόχο να αντισταθμιστεί η συμφωνία που είχε υπογραφεί στη συνέχεια μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου τον Αύγουστο του 2020. Οι δύο συμφωνίες συμπεριλαμβάνουν, ως γνωστόν, περιοχές θαλάσσιας δικαιοδοσίας οι οποίες σε κάποια σημεία αλληλοεπικαλύπτονται και μπορούν να οδηγήσουν σε προστριβές τα εμπλεκόμενα μέρη.

Παράλληλα, η Τουρκία φαίνεται να βάζει σε δεύτερη και τρίτη μοίρα τη σχέση της με την Ευρώπη και -κυρίως- αυτό που ονομάζαμε ως τώρα «ευρωπαϊκή προοπτική» της γείτονος. Η ανακοίνωση της τουρκικής κυβέρνησης ότι ενδιαφέρεται να ενταχθεί η χώρα στους BRICS (πολιτικός οργανισμός που αποτελείται προς το παρόν από δέκα χώρες, Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική, Αίγυπτος, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Αιθιοπία και Ιράν, με στόχο την πολιτική και οικονομική συνεργασία σε διάφορους τομείς), σχολιάστηκε από τον Τούρκο Υπουργό Εξωτερικών Χακάν Φιντάν ως εξής: «Εάν η οικονομική μας ολοκλήρωση με την Ευρωπαϊκή Ένωση είχε στεφθεί με την απόδοση της ιδιότητας του μέλους, πέραν της Τελωνειακής Ένωσης, ίσως να μη βρισκόμασταν σε αυτού του είδους την αναζήτηση… Ενώ προσπαθούσαμε να συνεχίσουμε τις σχέσεις μας με την Ευρωπαϊκή Ένωση και να τις οδηγήσουμε σε ένα ορισμένο σημείο με καλή πίστη, η διαδικασία σταμάτησε. Είναι λοιπόν φυσιολογικό για εμάς να εξετάζουμε τι είδους εναλλακτικές λύσεις είναι δυνατό να υπάρξουν για την οικονομία», δήλωσε ο Τούρκος αξιωματούχος, ενώ πρόσθεσε ότι η Τουρκία ενδιαφέρεται και για την ASEAN (Ένωση των Χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας, επίσης διεθνής πολιτικός και οικονομικός οργανισμός). Ο ίδιος ο Τούρκος Πρόεδρος υπερθεμάτισε, αναφερόμενος στη βούληση της Τουρκίας «να διευρύνει τη βάση του διαλόγου με όλους αυτούς, από τον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης έως τους BRICS και την ASEAN», επιδιώκοντας να παίξει ρόλο όπου και όπως μπορεί. Όπως είπε ο Πρόεδρος Ερντογάν: «Το πρόσωπό μας είναι στραμμένο προς τη Δύση, αλλά αυτό σίγουρα δεν σημαίνει ότι θα γυρίσουμε την πλάτη στην Ανατολή, ότι θα αγνοήσουμε την Ανατολή ή ότι δεν θα βελτιώσουμε τους δεσμούς μας με την Ανατολή». Ταυτόχρονα, έσπευσε και να διευκρινίσει ότι η πιθανή συμμετοχή της Τουρκίας στους BRICS δεν θα αποτελέσει εναλλακτική στο ΝΑΤΟ, σε μια ακόμη προσπάθεια να κρατήσει ισορροπίες και με τις ΗΠΑ, ενώ ανοίγει συνεχώς νέα μέτωπα συσχετισμών.

Σχολιαστές αναφέρουν ότι αυτή η στάση στοχεύει και στο να ασκήσει πίεση στην ΕΕ αναφορικά με το θέμα της τουρκικής υποψηφιότητας, ωστόσο οι αντιδράσεις της τουρκικής αντιπολίτευσης δείχνουν ότι οι συγκεκριμένες κινήσεις γίνονται χωρίς ιδιαίτερη προετοιμασία, κυρίως για λόγους τακτικής. Η αντιπολίτευση στηλίτευσε το γεγονός ότι δεν ενημερώθηκε πριν από την ανακοίνωση μιας τόσο σημαντικής αλλαγής, ενώ ο Ναμίκ Ταν, πρώην πρέσβης της Τουρκίας στην Ουάσιγκτον και τομεάρχης εξωτερικής πολιτικής του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), χαρακτήρισε την κίνηση «διπλωματική απόπειρα αυτοκτονίας». Λοιδώρησε δε τις «επαμφοτερίζουσες» επιλογές της τουρκικής κυβέρνησης, χαρακτηρίζοντας «ανατολίτικη πονηριά, που κανείς δεν θα καταπιεί» την κυβερνητική επιλογή για συμμετοχή της Τουρκίας σε ασκήσεις με τη ναυτική δύναμη των ΗΠΑ στην ανατολική Μεσόγειο για την προστασία του Ισραήλ, ενώ παράλληλα υποδεχόταν στην Κωνσταντινούπολη τον Χαλέντ Μεσάαλ, τον -υποστηριζόμενο από το ΑΚΡ- ηγέτη της Χαμάς. Και, πιστός στις κεμαλικές του καταβολές, ο Ταν κατέληξε πως «δεν μπορείς να ιππεύσεις δύο άλογα ταυτόχρονα· η οργανική ταυτότητα και ο ιστορικός προσανατολισμός της Τουρκίας είναι σαφείς». Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και ο επικεφαλής του Ρεπουμπλικανικού κόμματος Οζγκιούρ Οζέλ, υπογραμμίζοντας τόσο το θέμα της οικονομίας της χώρας, που πασχίζει να ισορροπήσει, όσο και το σαφές έλλειμμα δημοκρατίας στην Τουρκία, που, όσο αυτή απομακρύνεται από την Ευρώπη, προφανώς και δεν θα μικραίνει. Ο αρχηγός της αντιπολίτευσης τόνισε ότι στόχος της Τουρκίας θα έπρεπε να είναι συνασπισμοί χωρών με «ταπεινούς ηγέτες, ισχυρή δημοκρατία και πλούσιους πολίτες» και όχι το αντίστροφο. Έχει δε σημασία ότι ακόμη δεν υπάρχει επίσημη ενημέρωση -ή έστω επιβεβαίωση- εάν έχει όντως γίνει μια τέτοια κίνηση από την πλευρά της τουρκικής κυβέρνησης -γεγονός που επίσης καταγγέλλει η αντιπολίτευση- ή εάν πρόκειται απλώς για «πυροτεχνήματα», όπως σημειώνουν Τούρκοι αναλυτές, προκειμένου ο Τούρκος Πρόεδρος να τραβήξει την προσοχή της Δύσης, καθώς η πορεία ένταξης της χώρας στην ΕΕ είναι, εδώ και καιρό, στάσιμη, ενώ και η οικονομία της δοκιμάζεται σοβαρά.

Πέρα ωστόσο από τις διάφορες –ακόμη και εύλογες– εικασίες, μια χώρα όπως η σημερινή Τουρκία, με έλλειμμα δημοκρατίας, χωρίς σαφές σημείο αναφοράς στην εξωτερική της πολιτική και σε μια προσπάθεια να επιβάλει μια νέα ισορροπία στην Ανατολική Μεσόγειο, είναι πολύ πιθανό να δημιουργήσει εντάσεις μεταξύ των άμεσα εμπλεκομένων, στους οποίους περιλαμβάνονται και η Ελλάδα και η Κύπρος. Οι πρόσφατες δηλώσεις μετά τη σύντομη συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν στη Νέα Υόρκη δείχνουν ότι ο Τούρκος Πρόεδρος προτίθεται να πιέσει για εξελίξεις στο Αιγαίο, ενώ η ελληνική κυβέρνηση δεν αποκαλύπτει προς το παρόν τι συζητήθηκε (μένει να φανεί ίσως στη συνεδρίαση της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων, που θα συνέλθει τις επόμενες ημέρες). Και, βέβαια, το μόνο σίγουρο και δεδομένο είναι ότι –με ευθύνη και της Ευρώπης, που ανέχεται ή υποθάλπει μια κατάσταση για το όποιο ευκαιριακό όφελος–, όσο η τουρκική κυβέρνηση θα βρίσκεται σε μία ακόμη αυταρχική αναζήτηση διπλωματικής πυξίδας, δεν θα βελτιώνεται η κατάσταση στο εσωτερικό της σε σχέση με τους πολίτες, τις ελευθερίες τους και τη δημοκρατία. Για παράδειγμα, όπως αναφέρουν μέσα ενημέρωσης στην Τουρκία, στην ορκωμοσία αποφοίτων ανθυπολοχαγών πριν από λίγες ημέρες ακούστηκαν συνθήματα όπως «είμαστε οι στρατιώτες του Μουσταφά Κεμάλ», γεγονός που φαίνεται να οδήγησε, με συνοπτικές διαδικασίες, σε εκκαθαρίσεις δεκάδων ανθυπολοχαγών, καθώς ο Πρόεδρος Ερντογάν θεώρησε ότι απειλείται από τέτοια συνθήματα και φέρεται να αναρωτήθηκε: «εναντίον ποιου υψώνουν τα ξίφη;».

(Η Έλενα Μπουλετή είναι Μεταδιδακτορική ερευνήτρια, Πάντειο Πανεπιστήμιο – Ανάλυση στο Ινστιτούτο ΕΝΑ)