Επιστήμονες ανακάλυψαν το παλαιότερο γνωστό στέλεχος πανώλης, στα λείψανα ενός κυνηγού-συλλέκτη ηλικίας 5000 ετών. Η ανακάλυψη αυτή μετατοπίζει την πρώτη εμφάνιση του βακτηρίου της πανώλης (Yersinia Pestis) κατά περισσότερα από 2.000 χρόνια, σύμφωνα με τον Ben Krause-Kyora, βιοχημικό και αρχαιολόγο στο Πανεπιστήμιο του Κιέλου στη Γερμανία και κύριο συγγραφέα της μελέτης. Εκείνη την περίοδο περίπου αναπτύχθηκαν και τα πρώτα βακτήρια, σύμφωνα με τον επιστήμονα.

Ο κυνηγός-συλλέκτης που είχε προσβληθεί από την πανούκλα, ονομάστηκε «RV 2039», ήταν ένας άνδρας ηλικίας 20 έως 30 ετών και ένας από τους τέσσερις ανθρώπους των οποίων τα λείψανα βρέθηκαν σε έναν τόπο ταφής κοντά στη Βαλτική Θάλασσα στη Λετονία. Η ανάλυση δειγμάτων από τα δόντια και τα οστά του άνδρα, αποκάλυψε ότι ήταν πιθανότατα ο μόνος ο οποίος είχε προσβληθεί από την ασθένεια. Οι ερευνητές ανακατασκεύασαν το γονιδίωμα του βακτηρίου χρησιμοποιώντας την αλληλουχία του γονιδιώματος και εκτιμούν ότι το βακτήριο ήταν πιθανότατα μέρος μιας γενεαλογικής σειράς που εμφανίστηκε πριν από περίπου 7.000 χρόνια, λίγο καιρό μετά τη διάσπαση του Yersinia Pestis από έναν προκάτοχό του, τον Yersinia pseudotuberculosis.

Οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι τα περισσότερα από τα βασικά γονίδια της θανατηφόρας ασθένειας ήταν ήδη εκεί, ακόμη και σε αυτό το πρώιμο στάδιο της ιστορίας της. «Αυτό που μας εκπλήσσει είναι ότι βλέπουμε ήδη σε αυτό το πρώιμο στέλεχος, σχεδόν πλήρες το γενετικό σύνολο του Y. pestis. Αλλά ακόμη και μια μικρή μετατόπιση στις γενετικές ρυθμίσεις μπορεί να έχει δραματική επίδραση στην ιογένεση», δήλωσε ο Krause-Kyora.

Οι σύγχρονες παραλλαγές της πανώλης περιέχουν ένα σημαντικό στοιχείο που έλειπε από το νεοανακαλυφθέν αρχαίο στέλεχος – ένα γονίδιο που επέτρεψε στους ψύλλους να μεταφέρουν την ασθένεια. Αυτή η προσαρμογή αύξησε σημαντικά τον ρυθμό με τον οποίο τα βακτήρια της πανώλης μπορούσαν να μολύνουν τους ανθρώπινους ξενιστές, καθώς εισέρχονταν στο σώμα και ταξίδευαν στους λεμφαδένες όπου πολλαπλασιάζονταν γρήγορα. Στη συνέχεια, ο ξενιστής σχημάτιζε επώδυνες και γεμάτες πύον φυσαλίδες – από τις οποίες πήρε το όνομά της η βουβωνική πανώλη – στο δέρμα του. Ωστόσο όταν πέθαινε ένας ξενιστής, οι ψύλλοι μεταπηδούσαν σε έναν νέο για να μεταδώσουν την ασθένεια. Οι ερευνητές εικάζουν ότι αυτό το νέο γονίδιο έκανε την πανούκλα πιο θανατηφόρα.

Επειδή αυτό το πρώιμο στέλεχος του Y. pestis δεν μεταδιδόταν ακόμη από ψύλλους, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι τα βακτήρια εισήλθαν αρχικά στο σώμα του κυνηγού-συλλέκτη μέσω δαγκώματος από ένα τρωκτικό, πιθανώς κάστορα, ο οποίος ήταν ένας κοινός φορέας του προκατόχου της πανώλης Y. pseudotuberculosis και το είδος με τα περισσότερα λείψανα που έχουν καταγραφεί στην περιοχή. Η πορεία της νόσου ήταν αρκετά αργή, με τα βακτήρια να συσσωρεύονται αργά σε μεγάλες ποσότητες στην κυκλοφορία του αίματος του άνδρα μέχρι τον θάνατό του.

Οι τρεις πανδημίες που προκάλεσαν στη συνέχεια τα βακτήρια, συγκαταλέγονται στα πιο θανατηφόρα βιολογικά γεγονότα στην ανθρώπινη ιστορία. Η πρώτη πανδημία, η Πανώλη του Ιουστινιανού (που συνέβη περίπου μεταξύ 542 και 750 μ.Χ.), μπορεί να προκάλεσε τη μείωση του πληθυσμού της Μεσογείου κατά 40% μέχρι το τέλος του 6^ου αιώνα. Η δεύτερη, και πιο διαβόητη πανδημία ήταν ο ευρωπαϊκός Μαύρος Θάνατος ή Μαύρη Πανώλη τον 14ο αιώνα, ο οποίος σκότωσε περίπου 25 εκατομμύρια ανθρώπους  (33 έως 50% του πληθυσμού της Ευρώπης). Μια τρίτη, λιγότερο γνωστή πανδημία ξεκίνησε το 1855 στην επαρχία Γιουνάν της Κίνας και σκότωσε περισσότερους από 12 εκατομμύρια ανθρώπους μόνο στην Ινδία και την Κίνα.

Οι άνθρωποι που θάφτηκαν μαζί με τον RV 2039 δεν είχαν μολυνθεί ενώ εκείνος ήταν προσεκτικά τοποθετημένος στον τάφο του, δύο ενδείξεις ότι δεν έφερε τη μεταγενέστερη, εξαιρετικά μεταδοτική εκδοχή της νόσου. Αλλά λόγω της παρουσίας του στο αίμα του, οι επιστήμονες εξακολουθούν να πιστεύουν ότι ο θάνατός του προκλήθηκε από τα βακτήρια της πανούκλας.

Η ιδέα ότι αυτό το αρχαίο βακτήριο αναπαραγόταν αργά και μεταδιδόταν από τα τρωκτικά στους ανθρώπους, ενισχύεται από το γεγονός ότι οι επιστήμονες έχουν βρει και άλλους αρχαίους σκελετούς μολυσμένους με Y. pestis σε άλλες τοποθεσίες, όπου οι άνθρωποι ζούσαν πολύ διαφορετικά. «Οι μεμονωμένες περιπτώσεις μετάδοσης από τα ζώα στους ανθρώπους θα μπορούσαν να εξηγήσουν τα διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα όπου έχουν ανακαλυφθεί αυτοί οι αρχαίοι άνθρωποι. Το βλέπουμε σε βοσκούς στις στέπες, σε κυνηγούς-συλλέκτες που ήταν ψαράδες και σε κοινότητες αγροτών», δήλωσε ο Krause-Kyora.

Η θεωρία της πρώιμης πανούκλας ως μια αργή και λιγότερο μολυσματική ασθένεια, θέτει σοβαρές προκλήσεις σε άλλες θεωρίες σχετικά με την ανάπτυξη του πολιτισμού στην Ευρώπη και την Ασία.

Σύμφωνα με μία από αυτές τις θεωρίες, η πανούκλα προκάλεσε τη μεγάλη μείωση των πληθυσμών της Δυτικής Ευρώπης προς το τέλος της Νεολιθικής Εποχής. Ένας τάφος που ανακαλύφθηκε το 2018 στη σημερινή Σουηδία, περιείχε τα απομεινάρια 78 ανθρώπων και χρονολογείται περίπου στην ίδια περίοδο με τον RV 2039. Εκεί, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν οστά και δόντια που ανήκαν σε μια γυναίκα και τα οποία έφεραν θραύσματα βακτηρίων πανούκλας, όπως είχε αναφέρει προηγουμένως το Live Science. 

Στην πραγματικότητα, απομεινάρια που περιέχουν ίχνη βακτηρίων πανώλης έχουν βρεθεί σε τοποθεσίες σε όλη την Ευρασία και οι επιστήμονες εικάζουν ότι χρονολογικά συμπίπτουν με τη ραγδαία μείωση των νεολιθικών πληθυσμών, πριν από πέντε με έξι χιλιάδες έτη.

Μια άλλη θεωρία είναι ότι η πανούκλα εξελίχθηκε σε ευρωπαϊκούς «μεγα οικισμούς» όπου ζούσαν από 10.000 έως 20.000 άτομα περίπου 6.100 και 5.400 ετών πριν. Όμως η νέα έρευνα υποδηλώνει ότι η Y. Pestis θα μπορούσε να έχει διαχωριστεί από την Y. pseudotuberculosis ήδη πριν από 7400 χρόνια, μια εποχή κατά την οποία οι ευρωπαϊκοί πληθυσμοί δεν είχαν ακόμη αναπτυχθεί πέρα από αραιούς οικισμούς.

Το μυστήριο αυτής της πληθυσμιακής μείωσης από την πανούκλα δεν έχει ακόμη διαλευκανθεί πλήρως. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι η έρευνά τους θα μπορούσε να βοηθήσει, προσφέροντας πολύτιμες πληροφορίες όχι μόνο για την εξέλιξη της ασθένειας, αλλά και για την πρώιμη ανθρώπινη και τη γονιδιωματική ιστορία.

«Τα διάφορα παθογόνα και το ανθρώπινο γονιδίωμα εξελίσσονταν πάντα μαζί. Γνωρίζουμε ότι η Y. pestis πιθανότατα σκότωσε το μισό ευρωπαϊκό πληθυσμό σε σύντομο χρονικό διάστημα, οπότε θα πρέπει να έχει μεγάλο αντίκτυπο στο ανθρώπινο γονιδίωμα», δήλωσε ο Krause-Kyora. «Αλλά ακόμη και πριν από αυτό, βλέπουμε μεγάλη εναλλαγή στα γονίδια του ανοσοποιητικού μας συστήματος στο τέλος της Νεολιθικής Εποχής, και αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ότι υπήρξε μια σημαντική αλλαγή στα παθογόνα εκείνη την εποχή».

Τα ευρήματά τους δημοσιεύθηκαν στις 29 Ιουνίου στο περιοδικό «Cell Reports».

ΠΗΓΗ: Live Science 

www.ertnews.gr