Οι καταιγιστικές εξελίξεις του τελευταίου διαστήματος στη Γάζα, το Λίβανο και τη Συρία αλλάζουν με συγκλονιστικό τρόπο το πολιτικό τοπίο στη Μέση Ανατολή. Για αυτές τις εξελίξεις συζητήσαμε με τον Ζιλμπέρ Ασκάρ, επίτιμο καθηγητή Αναπτυξιακών Σπουδών και Διεθνών Σχέσεων στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών (SOAS) στο πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Ο Ασκάρ είναι βαθύς γνώστης των μεσανατολικών ζητημάτων κι έχει γράψει σειρά σχετικών βιβλίων που έχουν συζητηθεί έντονα.

Ακολουθεί η συνέντευξη του Ζιλμπέρ Ασκάρ στο Dnews.

Κατάπαυση του πυρός στη Γάζα

-Ποια είναι η εκτίμησή σας για τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς;

-Οι βασικές παράμετροι της συμφωνίας δεν είναι καινούργιες. Συζητιούνται από την περασμένη άνοιξη. Ο νέος παράγοντας που οδήγησε στη συμφωνία, είναι η κυβέρνηση Τραμπ. Το Ισραήλ και το Κατάρ το οποίο ασκεί μεγάλη επιρροή στη Χαμάς, δεν ήθελαν να δυσαρεστήσουν τον Τραμπ. Ο εκλεγμένος Πρόεδρος είχε ζητήσει την επίτευξη συμφωνίας για τους ομήρους πριν την ορκωμοσία του. Δεν είναι τυχαίο ότι η συμφωνία τίθεται σε εφαρμογή στις 19 Ιανουαρίου, την παραμονή της ορκωμοσίας Τραμπ.

Ωστόσο, πρόκειται περισσότερο για μια οπορτουνιστική συμφωνία που επισπεύστηκε για να ικανοποιηθεί ο Τραμπ, παρά για μια στέρεη συνθήκη που επιλύει τα βασικά ζητήματα. Γι’ αυτό δεν πιστεύω ότι θα προχωρήσει πέρα από την πρώτη φάση…

-Δηλαδή κατάπαυση του πυρός μόνο για 42 ημέρες, όσο δηλαδή θα διαρκέσει η πρώτη φάση της συμφωνίας;

-Ακόμα και σε αυτές τις 42 ημέρες δεν είμαι σίγουρος πόσο σταθερή θα είναι η κατάσταση. Αλλά μετά την ανταλλαγή των 33 Ισραηλινών ομήρων στην πρώτη φάση, δεν πιστεύω ότι το Ισραήλ θα αποσυρθεί ολοκληρωτικά από τη Γάζα όπως προβλέπει η δεύτερη φάση της συμφωνίας. Είναι απίθανο να αποσυρθεί ο ισραηλινός στρατός. Το επόμενο βήμα είναι μια συνολική συμφωνία για το μέλλον της Γάζας. Μια τέτοια συμφωνία θα απαιτήσει την παρουσία στη Γάζα στρατευμάτων από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, την Αίγυπτο και το Ομάν. Αλλά και σε αυτήν την περίπτωση είναι απίθανο να αποσυρθεί ο ισραηλινός στρατός από ορισμένα στρατηγικά σημεία.

Θα έχουμε λοιπόν την ανταλλαγή των ομήρων με τους κρατούμενους και τη μερική απόσυρση των ισραηλινών στρατευμάτων. Αλλά δεν βλέπω να πηγαίνει πέρα από αυτό.

-Υπάρχει περίπτωση αυτή η ενδιάμεση προσωρινή κατάσταση να μονιμοποιηθεί, με τη συνέχιση της παρουσίας κάποιων ισραηλινών στρατευμάτων ενώ η Χαμάς θα ελέγχει τη Γάζα;

-Όχι, γιατί όσο υπάρχουν ισραηλινά στρατεύματα στη Γάζα, η Χαμάς θα τους επιτίθεται. Αλλά ούτε το Ισραήλ θα ανεχτεί την παραμονή της Χαμάς στην εξουσία. Μετά την κατάπαυση του πυρός των 43 ημερών (αν υποθέσουμε ότι αυτή θα γίνει σεβαστή), το επόμενο στάδιο θα απαιτήσει την άμεση εμπλοκή των ΗΠΑ και των αραβικών κρατών για έναν νέο καθεστώς στη Γάζα που θα αποκλείσει τη Χαμάς από την εξουσία. Αλλά δεν βλέπω πιθανή μια τέτοια συμφωνία.

Τρία σενάρια για τη Γάζα

-Ακούγεστε απαισιόδοξος για την προοπτική της κατάπαυσης του πυρός. Πώς βλέπετε όμως γενικά το μέλλον για τους Παλαιστίνιους τόσο στη Γάζα όσο και στη Δυτική Όχθη;

-Υπάρχουν τρία ανταγωνιστικά σενάρια για το μέλλον της Γάζα. Το πρώτο είναι της ισραηλινής Άκρας Δεξιάς το οποίο προβλέπει τη συνέχιση της παρουσίας του ισραηλινού στρατού και τη δημιουργία ισραηλινών εποικισμών. Επί της ουσίας, θέλουν το Ισραήλ να έχει τον πλήρη έλεγχο της Βόρειας Γάζας. Αυτό το σχέδιο προσκρούει στις διεθνείς αντιδράσεις.

Το δεύτερο σχέδιο είναι αυτό της κυβέρνησης Μπάιντεν. Το σχέδιο αυτό προβλέπει τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους στη Δυτική Όχθη και τη Γάζα, υπό τον έλεγχο μιας «αναζωογονημένης» Παλαιστινιακής Αρχής. Για να εγκαθιδρυθεί η εξουσία της Παλαιστινιακής Αρχής στη Γάζα θα απαιτηθεί η παρουσία αραβικών στρατευμάτων.

Το τρίτο σενάριο είναι αυτό του ισραηλινού στρατού που θα ήθελε μια αναπαραγωγή στη Γάζα της κατάστασης η οποία επικρατεί στη Δυτική Όχθη. Δηλαδή παρουσία του ισραηλινού στρατού σε στρατηγικά σημεία και ορισμένοι εποικισμό με παράλληλο έλεγχο της Παλαιστινιακής Αρχής στις κατοικημένες περιοχές.

Ο Τραμπ έχει υποστηρίξει στο παρελθόν ένα σχέδιο για τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους με κάποιες περιοχές στη Δυτική Όχθη (σαν ελβετικό τυρί), τη Γάζα και κάποιες περιοχές από την έρημο Νεγκέβ που θα δίνονταν ως αποζημίωση στους Παλαιστίνιους για τα εδάφη που θα χάσουν. Τώρα το σχέδιο Τραμπ θα αναθεωρηθεί για να μεταφερθεί στη Γάζα το καθεστώς της Δυτικής Όχθης (ισραηλινή στρατιωτική παρουσία και εποικισμοί). Ο Τραμπ θέλει να πετύχει μια συμφωνία ειρήνης μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ισραήλ. Οι Σαουδάραβες βάζουν ως προϋπόθεση τη δημιουργία ενός παλαιστινιακού κράτους. Βεβαίως η Χαμάς και οι άλλες παλαιστινιακές οργανώσεις δεν πρόκειται να δεχτούν μια τέτοια λύση. Η Παλαιστινιακή Αρχή προσπαθεί να αποδείξει στους Αμερικανούς ότι μπορεί να καταστείλει τους Παλαιστίνιους και να ελέγξει τη Γάζα. Γι’ αυτό στη Δυτική Όχθη επιτίθεται βίαια ενάντια σε ένοπλες ομάδες νεαρών Παλαιστινίων, ιδιαίτερα στην Τζενίν.

-Εκτιμάτε ότι η Χαμάς παραμένει δημοφιλής στη Γάζα;

-Ασφαλώς υπάρχουν χιλιάδες νεαροί Παλαιστίνιοι που θέλουν να πάρουν τα όπλα γιατί είναι εξοργισμένοι με το θάνατο των δικών τους ανθρώπων και αυτή τη φρικτή γενοκτονία. Αλλά επί του συνόλου του πληθυσμού οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι μόνο μια μειοψηφία θα ψήφιζε υπέρ της Χαμάς. Ο κόσμος που ήταν ήδη δυσαρεστημένος με τη Χαμάς πριν τον πόλεμο, τώρα αντιλαμβάνεται ότι η συνέχιση της εξουσίας της σημαίνει και συνέχιση του πολέμου. Οπότε η Παλαιστινιακή Αρχή ταυτίζεται με την ειρήνη. Η εξουσία της Χαμάς στη Γάζα έχει τελειώσει. Η Χαμάς θα παραμείνει μια αντιστασιακή οργάνωση, κατά πάσα πιθανότητα στην παρανομία. Αλλά δεν υπάρχει περίπτωση το Ισραήλ να ανεχτεί συνέχιση της εξουσίας της.

Ο Μαρουάν Μπαργούτι

-Στη Δυτική Όχθη όμως φαίνεται ότι υποχωρεί η δημοτικότητα της Παλαιστινιακής Αρχής.

-Ναι, εκεί συμβαίνει το αντίθετο. Έχουμε παρατηρήσει ότι όσοι είναι κοντά στη Γάζα γυρίζουν την πλάτη στη Χαμάς και όσοι είναι μακριά από αυτήν, έχουν την τάση να τη βλέπουν ως μια ηρωική δύναμη που μάχεται το Ισραήλ. Η δημοτικότητα της Χαμάς όπως και παλιότερα του Αραφάτ, απορρέει από τη δαιμονοποίησή της από το Ισραήλ. Οι Παλαιστίνιοι μισούν το Ισραήλ. Κατά συνέπεια, υποστηρίζουν όποιον δαιμονοποιείται από το Ισραήλ.

Το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει εναλλακτική. Η Παλαιστινιακή Αρχή εμφανίζεται ως ένα είδος «καθεστώτος Βισύ», ένας αντιπρόσωπος της ισραηλινής κατοχής. Έτσι την αντιμετωπίζει η μεγάλη πλειονότητα των Παλαιστινίων. Από την άλλη, είναι η Χαμάς. Μεταξύ τους δεν υπάρχει εναλλακτική, παρ’ όλο που την επιθυμούν οι Παλαιστίνιοι. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι ο φυλακισμένος ηγέτης της Φατάχ Μαρουάν Μπαργούτι θα κέρδιζε με μεγάλη διαφορά τις εκλογές γιατί αντιπροσωπεύει την εναλλακτική μιας νομιμοποιημένης εθνικής ηγεσίας. Ούτε Αμπάς, ούτε Χαμάς.

-Αλλά το Ισραήλ έβαλε βέτο για να μην είναι ο Μπαργούτι στον κατάλογο της ανταλλαγής των κρατουμένων.

-Ο Νετανιάχου δεν πρόκειται να απελευθερώσει τον Μπαργούτι. Μια άλλη ισραηλινή κυβέρνηση ίσως να το έκανε. Και δεν νομίζω ότι ο Τραμπ θα ασκήσει πίεση για την απελευθέρωσή του. Οι Παλαιστίνιοι θέλουν μια εναλλακτική. Αλλά αυτή είναι πολύ δύσκολο να αναδυθεί εξαιτίας της κατοχής από το Ισραήλ, αλλά και της καταστολής από την Παλαιστινιακή Αρχή και τη Χαμάς.

-Στην άλλη πλευρά, η ισραηλινή κοινωνία εμφανίζεται τόσο αδιάφορη για τα δεινά των Παλαιστινίων που θα μπορούσε να κάνει λόγο κανείς για μια διαδικασία εκφασισμού.

-Ναι. Ακόμα και η Haaretz που είναι η κριτική φωνή στα ισραηλινά Media, έχει δημοσιεύσει αρκετά άρθρα για το ότι η ισραηλινή κοινωνία είναι αδιάφορη απέναντι στη γενοκτονία στη Γάζα. Οι Ισραηλινοί δεν παρακολουθούν καν τα νέα από τη Γάζα, τα οποία έτσι και αλλιώς παρουσιάζονται μόνο από την ισραηλινή οπτική. Η οργή που έχει προκαλέσει η επιχείρηση της 7ης Οκτώβρη δεν έχει υποχωρήσει. Από αυτή τη σκοπιά, η 7 Οκτώβρη υπήρξε καταστροφική για τους Παλαιστίνιους. Η 7 Οκτώβρη οδήγησε στη γενοκτονία και σε μια ακροδεξιά στροφή της ισραηλινής κοινωνίας που υποστηρίζει αναφανδόν τον πόλεμο στη Γάζα. Τα καταστροφικά αποτελέσματα της στρατηγικής της Χαμάς μπορεί να αντιληφθεί κανείς καλύτερα αν κάνει τη σύγκριση με την Ιντιφάντα του 1988, αυτόν το μη ένοπλο λαϊκό ξεσηκωμό που κέρδισε πολλές συμπάθειες και προκάλεσε ηθική κρίση στην ισραηλινή κοινωνία.

Η αποδυνάμωση της Χεζμπολά

-Η προσοχή εύλογα είναι τώρα στη Γάζα, αλλά στο Λίβανο δεν έχει ολοκληρωθεί η συμφωνία εκεχειρίας. Πώς θα είναι ο Λίβανος μετά τον δεύτερο πόλεμο Ισραήλ Χεζμπολά;

-Η Χεζμπολά έχει αποδυναμωθεί πολύ, με την ηγεσία της να έχει αποκεφαλιστεί και μεγάλο μέρος του εξοπλισμού της να έχει καταστραφεί. Έχει αποδυναμωθεί ακόμα και απέναντι στην άλλη σιιτική δύναμη, την Αμάλ -ο μεταξύ τους συσχετισμός έχει αλλάξει. Δεδομένου ότι ο νέος Πρόεδρος και ο πρωθυπουργός του Λιβάνου έχουν την υποστήριξη των ΗΠΑ, αναμένω ότι ο ισραηλινός στρατός θα αποσυρθεί ολοκληρωτικά από τον Λίβανο. Αυτό βέβαια υπό την προϋπόθεση ότι ο στρατός του Λιβάνου θα πάρει τον έλεγχο του νοτίου Λιβάνου -κάτι που θα επισπευστεί με τη νέα λιβανέζικη κυβέρνηση.

Η Χεζμπολά μπορεί να έχει αποδυναμωθεί πολύ, αλλά παραμένει μια σημαντική στρατιωτική δύναμη. Μετά την κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ που δυσκολεύει πάρα πολύ την προμήθεια όπλων από το Ιράν, δεν θεωρώ ότι η Χεζμπολά θα κινηθεί πρώτη εναντίον της κυβέρνηση. Αν όμως η κυβέρνηση προσπαθήσει να την αναγκάσει τη Χεζμπολά να παραδώσει τα όπλα της, θα υπάρξει σύγκρουση.

-Δηλαδή η Χεζμπολά δεν θα επιτεθεί στο Ισραήλ ή σε άλλες λιβανέζικες πολιτικές δυνάμεις, αλλά θα παραμείνει μια ισχυρή πολιτικοστρατιωτική δύναμη.

-Ακριβώς. Το κράτος εν κράτει της Χεζμπολά θα διατηρηθεί και η οργάνωση θα επιχειρήσει να αποκαταστήσει το δίκτυό της το οποίο μεγάλη ζημιά από το Ισραήλ. Δεν θα πάρει επιθετικές πρωτοβουλίες αλλά δεν θα συνθηκολογήσει και θα απαντήσει σε οποιαδήποτε επίθεση. Ο μόνος τρόπος να παραδώσει τα όπλα της είναι μέσω μιας συμφωνίας με την κυβέρνηση, κάτι που δεν είναι πιθανό. Η Χεζμπολά αισθάνεται ότι η νέα κυβέρνηση την αποκλείει. Άλλωστε, ο νέος πρωθυπουργός επελέγη ενάντια στη θέλησή της;

Η Συρία σε περίοδο αστάθειας

-Η αλλαγή καθεστώτος στη Συρία συνδέεται με τον πόλεμο στη Γάζα. Ποιες είναι οι προοπτικές της κυβέρνησης της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS);

-Η Συρία έχει μπει σε μια περίοδο αστάθειας και αβεβαιότητας. Το καθεστώς Άσαντ κατέρρευσε αλλά δεν υπάρχει καμία δύναμη αρκετά ισχυρή για να το αντικαταστήσει. Η HTS έχει μόνο κάποιες χιλιάδες μαχητές, πολύ λιγότερους από τους στρατιώτες του καθεστώτος Άσαντ και τους Κούρδους μαχητές στα βορειοανατολικά. Με την υποστήριξη της Τουρκίας, του Κατάρ, της Σαουδικής Αραβίας και ίσως κάποιων δυτικών χωρών, η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ θα επιχειρήσει να οικοδομήσει το κράτος της, αλλά το εγχείρημα δεν είναι εύκολο.

Η οικοδόμηση ενός νέου κράτους δεν μπορεί να γίνει με τη βία αλλά με δημοκρατική συναίνεση. Η HTS δεν είναι δημοκρατική δύναμη. Αν πίστευαν στη δημοκρατία, θα έπρεπε να έχουν σχηματίσει μια κυβέρνηση από όλες τις δυνάμεις της αντιπολίτευσης και να προκήρυσσαν εκλογές για συντακτική συνέλευση. Δεν κάνουν όμως αυτό. Το κράτος που χτίζουν, είναι συνέχεια εκείνου που είχαν στο Ιντλίμπ κι επιχειρούν να επιβάλουν τις απόψεις τους σε πεδία όπως η Παιδεία και η Υγεία. Βρίσκονται ακόμα στην αρχή γιατί δεν έχουν ακόμα τη δύναμη για να επιβληθούν. Αν ήταν αρκετά ισχυροί, θα ήταν σκληρή η δικτατορία τους. Θα είχαμε δηλαδή την αντικατάσταση μιας δικτατορίας από μια άλλη. Ευτυχώς HTS δεν είναι αρκετά ισχυρή για να ελέγξει τη χώρα -προς το παρόν τουλάχιστον. Τόσο στο Λίβανο όσο και στη Συρία η διέξοδος μπορεί να ανοίξει μόνο μέσα από την οικοδόμηση δημοκρατικής συναίνεσης, αλλά καμία κυρίαρχη δύναμη δεν υπηρετεί αυτήν την προοπτική.

Το Ιράν

-Θεωρείτε ότι κινδυνεύει το καθεστώς του Ιράν μετά την κατάρρευση του Άσαντ και την καταστροφή του λεγόμενου «Άξονα της αντίστασης»;

-Σίγουρα το ιρανικό καθεστώς βρίσκεται σε κίνδυνο. Ο Νετανιάχου θέλει να σύρει τις ΗΠΑ σε ένα στρατιωτικό χτύπημα στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν. Οι άνθρωποι που διόρισε ο Τραμπ σε καίριες κυβερνητικές θέσεις, είναι σκληρά πολέμιοι του Ιράν και υπέρμαχοι του Ισραήλ. Αυτοί θα πιέζουν διαρκώς για να χτυπήσουν οι Αμερικανοί το Ιράν. Υπό την απειλή του στρατιωτικού χτυπήματος, το Ιράν θα πιεστεί να αποδεχτεί μια συμφωνία που θα είναι χειρότερη από την προηγούμενη, αφού θα απαιτεί την παύση του εμπλουτισμού ουρανίου. Το ιρανικό καθεστώς είναι φοβισμένο γιατί εκτός των άλλων, γνωρίζει ότι δεν είναι δημοφιλές στο λαό του και σε περίπτωση χτυπήματος μπορεί να ξεσπάσει λαϊκός ξεσηκωμός.