Το 2017, ο πίνακας του Λεονάρντο ντα Βίντσι με τίτλο «Salvator Mundi» (Σωτήρας του Κόσμου) πωλήθηκε έναντι 450,3 εκατομμυρίων δολαρίων από τον οίκο δημοπρασιών Christie’s στη Νέα Υόρκη και ακόμη και σήμερα θεωρείται ο πιο ακριβός πίνακας όλων των εποχών.

Το συγκεκριμένο έργο έχει διχάσει τους ειδικούς με πολλούς να αμφισβητούν την γνησιότητα του. Ο διάσημος πίνακας όμως κρύβει και έναν άλλο γρίφο. Απεικονίζει τον Ιησού Χριστό να κάνει τη χαρακτηριστική χειρονομία ευλογίας με το δεξί του χέρι, ενώ κρατά μια κρυστάλλινη σφαίρα– η οποία συμβολίζει την ουράνια σφαίρα- με το αριστερό.  Όμως, ένα τέτοιο αντικείμενο θα έπρεπε να λειτουργεί σαν κυρτός φακός, μεγεθύνοντας και αντιστρέφοντας τα ενδύματα πίσω της. Ωστόσο, τα ενδύματα του Χριστού δεν αντιστρέφονται ούτε μεγεθύνονται, αλλά εμφανίζονται με ελάχιστη παραμόρφωση.

Ο Λεονάρντο γνώριζε καλά τον τρόπο με τον οποίο το γυαλί διαθλά το φως. Τα σημειωματάριά του είναι γεμάτα με απεικονίσεις του τρόπου με τον οποίο το φως ανακλάται και διαθλάται μέσα από διάφορα αντικείμενα. Και αυτό εγείρει το ερώτημα γιατί σχεδίασε τη σφαίρα με αυτόν τον τρόπο.

Την απάντηση, σύμφωνα με άρθρο του MIT Technology Review, φαίνεται να δίνει η ερευνητική ομάδα του Μάρκο Λιάνγκ στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, στο Ίρβαϊν. Η ομάδα χρησιμοποίησε γραφικά υπολογιστών για να αναπαράγει τη σκηνή σε τρεις διαστάσεις και στη συνέχεια μελέτησε πώς το φως θα διαθλασσόταν μέσα από διαφορετικές σφαίρες.

Αφού συνέκρινε τις αναπαραστάσεις με το πρωτότυπο, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η σφαίρα δεν είναι καθόλου συμπαγής. Αντίθετα, δείχνουν ότι ο πίνακας είναι μια ρεαλιστική φυσική αναπαράσταση μιας κοίλης σφαίρας με ακτίνα 6,8 εκατοστά αλλά πάχος μόλις 1,3 χιλιοστά.

Η αντίστροφη απόδοση είναι μια τεχνική που αναπτύχθηκε αρχικά για την παραγωγή ρεαλιστικών απεικονίσεων εικονικών σκηνών, με την προσομοίωση της φυσικής της ροής του φωτός. Ένας στόχος αυτής της τεχνικής είναι η καλύτερη προσομοίωση της εμφάνισης διαφανών και ημιδιαφανών αντικειμένων από γυαλί ή νερό.

Οι ερευνητές δημιούργησαν μια τρισδιάστατη αναπαράσταση της σκηνής, ενσωματώνοντας την υφή και τη δομή όλων των αντικειμένων με τα οποία αλληλεπιδρά το φως. Η σκηνή περιλάμβανε μια πηγή φωτός και ένα σημείο θέασης. Στη συνέχεια, ένας αλγόριθμος ανίχνευσης ακτίνων χαρτογράφησε τον τρόπο με τον οποίο το φως φώτιζε τη σκηνή, όπως φαινόταν από το σημείο θέασης.

Ο Λιάνγκ και οι συνεργάτες του αναδημιούργησαν μια εικονική εκδοχή του πίνακα. «Απεικονίσαμε τη γεωμετρία της σκηνής χρησιμοποιώντας μια πρόχειρη προσέγγιση για το σώμα του υποκειμένου μαζί με πιο λεπτομερείς αναπαραστάσεις της σφαίρας και του χεριού που την κρατάει», εξηγούν.

Οι επιστήμονες υπολόγισαν τη διάμετρο της σφαίρας στα 6,8 εκατοστά και την απόστασή της από το σώμα του Χριστού στα 25 εκατοστά. Βελτίωσαν επίσης τη γεωμετρία του χεριού που κρατάει τη σφαίρα, ώστε να αγγίζει μαλακά τη σφαίρα, χρησιμοποιώντας το Maya, ένα είδος λογισμικού τρισδιάστατης μοντελοποίησης και animation.

Μελετώντας τις σκιές στον πίνακα, η ομάδα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το θέμα φωτιζόταν από μια ισχυρή φωτεινή πηγή που ερχόταν από ψηλά, καθώς και από ένα διάχυτο φωτισμό. Παράλληλα, εκτίμησε ότι το σημείο θέασης στην εικόνα απέχει περίπου 90 εκατοστά από το θέμα.

«Με την εικονική σκηνή έτοιμη, ελέγξαμε αν η σφαίρα ήταν συμπαγής, συγκρίνοντας τις απεικονίσεις μιας συμπαγούς και μιας κοίλης σφαίρας», λέει η ομάδα.

Τα αποτελέσματα αποτελούν μια ενδιαφέρουσα ανάγνωση. Ο μόνος τρόπος με τον οποίο η ομάδα ήταν σε θέση να αναπαράγει τον αρχικό πίνακα ήταν με μια κοίλη σφαίρα, η οποία παραμορφώνει το φόντο με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Για παράδειγμα, μια ευθεία γραμμή που διαπερνά το κέντρο της σφαίρας, δεν παραμορφώνεται. Αντίθετα, οι ευθείες γραμμές που δεν διαπερνούν το κέντρο της σφαίρας, παραμορφώνονται με τρόπο που δημιουργεί μια ασυνέχεια στην άκρη της.

Στον πίνακα, τα ρούχα του Χριστού είναι διπλωμένα με τέτοιο τρόπο, ώστε μόνο πέντε πτυχές του ενδύματος είναι ορατές. Τέσσερις από αυτές έχουν διάταξη βεντάλιας που συγκλίνει στο κέντρο της σφαίρας. Παρόλα αυτά, δεν υπάρχει ορατή ασυνέχεια στην ανακατασκευασμένη εικόνα ή στο πρωτότυπο. Η πέμπτη πτυχή δεν ακολουθεί αυτό το μοτίβο και στην ανακατασκευασμένη εικόνα, η ασυνέχεια είναι ορατή. Ο καλλιτέχνης θόλωσε αυτό το τμήμα της εικόνας όπου η πτυχή φαίνεται στη σφαίρα. Αυτό υποδηλώνει έντονα ότι είχε επίγνωση του τρόπου με τον οποίο μια κοίλη σφαίρα παραμορφώνει τις ευθείες γραμμές που τη διαπερνούν. Η ομάδα πειραματίστηκε επίσης με το πάχος της κοίλης σφαίρας και διαπίστωσε ότι δεν μπορεί να είχε πάχος μεγαλύτερο από 1,3 χιλιοστά.

Ένα ενδιαφέρον ερώτημα είναι αν ο Ντα Βίντσι είχε πρόσβαση στα υλικά, τις πηγές φωτός και τις γνώσεις οπτικής για να κάνει αυτό που ισχυρίζεται η νέα έρευνα.

Όσον αφορά την οπτική, ο Λιανγκ και οι συνεργάτες του μελέτησαν τις σημειώσεις του Ντα Βίντσι και πιστεύουν ότι όντως είχε αυτές τις γνώσεις. Οι κοίλες γυάλινες σφαίρες ήταν γνωστές και εμφανίζονται σε πολλούς πίνακες της εποχής. Επίσης, οι καλλιτέχνες της Αναγέννησης ήταν ειδικοί στην αναπαράσταση συγκεκριμένων συνθηκών φωτισμού.

«Τα πειράματά μας δείχνουν ότι μια οπτικά ακριβής απόδοση που ταιριάζει ποιοτικά με εκείνη του πίνακα είναι πράγματι δυνατή χρησιμοποιώντας υλικά, πηγές φωτός και επιστημονικές γνώσεις που μπορεί να είχε στη διάθεσή του ο Λεονάρντο ντα Βίντσι γύρω στο 1500», λέει η ερευνητική ομάδα.

Βέβαια, η ομάδα δεν είναι η πρώτη που προτείνει ότι η σφαίρα είναι κοίλη- ο βιογράφος του Ντα Βίντσι, Γουόλτερ Άιζακσον είχε δώσει μια παρόμοια εξήγηση το 2017. Ωστόσο, ο Λιάνγκ και οι συνεργάτες του είναι οι πρώτοι που δείχνουν ότι ο πίνακας είναι μια φυσικά ρεαλιστική απόδοση μιας κοίλης και όχι μιας συμπαγούς σφαίρας.

Αυτό, πιστεύουν οι ερευνητές, θα βοηθήσει στο να διευθετηθεί τουλάχιστον ένα μέρος της διαμάχης σχετικά με τον πίνακα και την αστρονομική του τιμή.

ΠΗΓΗ: MIT Technology Review

www.ertnews.gr